Son kimyasal saldırının ardından Suriye’ye beklenen Batı müdahalesi birçok kişide “deja vu” duygusu yaşatıyor (Fransızcadan tam çevirisini “daha önce görmüş olma” şeklinde yapabiliriz) yani “biz bu filmi daha önce görmüştük” dedirtiyor.

Tabii ki akla esas olarak Irak ve Afganistan’a ABD liderliğindeki müdahaleler geliyor. Kuşkusuz benzerlikler epey fazla ama bu sefer durum çok daha farklı, yani bambaşka bir film söz konusu.

Suriye’nin, özellikle Irak’la birçok ortak noktası olmasına rağmen neden Irak’a benzemediğini geçen yılki bir yazımda (http://www.rusencakir.com/Suriye-neden-ikinci-Irak-olamaz/1700) anlatmaya çalışmıştım. Batılı güçlerin Suriye’ye müdahalesinin neden Irak ve Afganistan operasyonlarına benzemeyeceğini o yazıdaki bir cümleyle cevaplamak istiyorum: “Aslında tek bir kelime etmek bile yeterli: İran.”

İran faktörü

Evet, İran’ın Suriye sorunundaki pozisyonu bu ülkeye yönelik Batı müdahalesinin mecburen bambaşka olacağını gösteriyor. Çünkü gerek Afganistan, gerekse Irak müdahalelerinde Tahran rejimi görünüşte nötr kalmış, ama aslında Batı müdahalesini teşvik edip örtülü bir şekilde desteklemişti. Sonuçta Amerikan ordusu İran’ın iki önde gelen düşmanını, Irak’ta Saddam/Baas rejimiyle Afganistan’da Taliban/El Kaide ittifakını devirdi; hatta Irak yönetiminde ağırlığın İran’ın nüfuz alanındaki Şii Araplara geçmesine zemin hazırladı.

Ama bu sefer tam tersi bir durum söz konusu. Çünkü hedefteki Beşşar Esad/Baas rejimi Tahran’ın bölgedeki en önde gelen müttefiki. Esad rejimi yıkılırsa, İran’ın Lübnan’da Hizbullah aracılığıyla sahip olduğu nüfuzunun da sıkıntıya gireceği, yani İsrail’e yönelik kartlarını teker teker kaybedeceği ortada. Tabii bütün bu sürecin sonunda sıradaki hedef kesinlikle İran ve buradaki İslami rejim olacaktır.

Yani Suriye’ye saldırmak bir şekilde İran’a da saldırmak anlamına geliyor. Dolayısıyla muhtemel Batı saldırısı hakkında Tahran’dan gelen uyarıları yabana atmamak şart. Nitekim şu ana kadar medyaya yansıyan senaryolarda, Irak ve Afganistan gibi bütünlüklü değil, Bosna sorununda Sırbistan’ın başkenti Belgrad’a yönelik hava saldırısı gibi sınırlı (büyük ölçüde Şam rejiminin kimyasal silah stoklarına yönelik) bir müdahalenin öne çıktığı görülüyor.

Sınır kolay aşılır

Peki “sınırlı” bir hava saldırısı Suriye’deki krizin çözümüne nasıl bir katkı sağlar? Bu soruyu cevaplayabilmek için birçok ek soru sormak şart olacak:

1) Saldırı neyle “sınırlı” olacak?

2) İsabetli olacak mı?

3) Sivil kayıplar yaşanacak mı?

4) Şam rejimine nasıl bir darbe indirecek?

5) Muhalefet saldırının ardından nasıl bir strateji hayata geçirecek?

6) Rusya ve Çin gibi Suriye destekçileri ne tepki verecek?

7) İran ne yapacak?

8) Baas rejiminin tavrı ne olacak? Örneğin savaşı başka topraklara taşımaya kalkacak mı?

Soru listesini daha da uzatabiliriz. Her durumda Afganistan ve Irak’tan daha çetin bir krizle karşı karşıya olduğumuz muhakkak. ABD başta olmak üzere Batılı güçler “sınırlı” müdahaleden kısa zamanda “sınırsız” müdahaleye geçebilirler, geçmek zorunda kalabilirler.

Peki Türkiye? Geçen yılki yazımızın sonunu tekrarlamakta bir sakınca yok: “Suriye merkezli yeni bir krizin en fazla zarar vereceği ülkelerden birinin Türkiye olacağı muhakkaktır. Dolayısıyla dün Irak için telaffuz edilen ve tam bir yalan olan ‘bir koyup üç alacağız’ cümlesinin bugün Suriye söz konusu olduğunda hiç ama hiçbir inandırıcılığı olmayacaktır. Öyle ki kendimizden ne kadar koyarsak koyalım, Suriye konusunda herhangi bir şey kazanma şansımız bulunmuyor.”

Suriye krizinin Türkiye’ye muhtemel etkilerini tartışmayı sürdüreceğiz.

El Kaide imzalı 11 Eylül 2001 terör saldırılarından birkaç ay sonra, o dönem çalıştığım NTV haber kanalı için, dar bir ekiple beş bölümlük bir belgesel hazırlamıştık: “İslam Dünyası”. Ahmet Davutoğlu, Ekmeleddin İhsanoğlu, Çağlar Keyder, Nur Vergin, Ali Bulaç, Ahmet Çiğdem, Yaşar Yakış, Soli Özel gibi isimlerle yaptığımız söyleşilerin çoğunda, muhataplarımız daha biz sormaya başlamadan “Sahiden İslam dünyası diye bir şey var mı ki belgeselini yapıyorsunuz?” diye sormuş, biz de “o zaman olmadığını anlatırız” gibi kaçamak cevaplar vermiştik. Ama sonunda, bütün sorulara ve sorunlara rağmen bir “İslam dünyası” varmış gibi belgeseli tamamladık ve yayınlandı.

Fakat o soru peşimi bırakmıyor. Tabii ki İslam coğrafyasını kuşatmış olan savaşlar, katliamlar ve çatışmalara bakarak “hayır” cevabına meyletmek daha kolay, ancak (kimi zaman tüm dünyada aynı gün başlamasa da) her yıl Ramazan ayında oruç tutan milyonlarca insan veya hac için bir araya gelen müminler bile tek başına böyle bir dünyanın varlığına işaret ediyor.

Stratejik hesaplar

İslam dünyasının var olup olmadığı konusunda net bir cevaba sahip olamamamızın temel nedeni, Müslümanların önemli konularda birlikte hareket etmemesi, zaten buna imkân sağlayacak mekanizmalara sahip olmaması; mevcut kurumların da son derece zayıf ve etkisiz olması. Bu birlik olmama hâlinin mezheplerle, etnik kökenlerle, ekonomiyle vb. ilgili bir dizi nedeni var.

Örneğin Irak’ta Şii ve Sünni Araplar birbirleriyle çatışırken bir yandan da Kürtlerin bunu fırsat bilip fazla güçlenmesinin önünü almaya çalışabiliyorlar. Tabii Irak’taki bütün bu türden kavgaların, ülkenin doğal zenginliklerinden aslan payını almaya çalışma boyutu da yabana atılmamalı.

Stratejik açıdan baktığımızda, iç sorunları nedeniyle tamamen kendi derdine düşmüş olan Mısır’ı bir kenara bırakacak olursak, “İslam dünyası”nın önde gelen üç ülkesinin Türkiye, İran ve Suudi Arabistan olduğunu ve bu üç ülkenin birbirleriyle ilişkilerindeki değişikliklerin diğer ülke Müslümanlarını da bir şekilde etkilediğini görüyoruz. Ancak “o zaman bu üç ülke bir araya gelsin ve Müslümanların sorunları giderilsin” gibi basit bir çözüm de mümkün değil. Neden böyle olduğunu, başta sözünü ettiğim belgesel için Prof. Davutoğlu şöyle izah etmişti:

“Hiçbir zaman Türkiye, İran ve Suudi Arabistan gibi bölgesel güçler arasındaki rekabet, küresel güçler göz önüne alınmaksızın ifade edilemez. Yani rekabetleri boşlukta olmuyor. Bir uluslararası sistem var ve onun içerisinde rekabet ediyorlar.”

İşte önümüzde acil bir Suriye sorunu var. Suriye’nin içine düştüğü krizi ne bu ülkenin insanları, ne de müdahil olan bölge ülkeleri; ne barışçıl yollarla, ne de savaşarak çözebilmiş değil. Ve şimdi dört gözle ABD’nin başını çekeceği Batılı güçlerin (muhtemelen NATO şemsiyesi altında) Beşşar Esad rejimini son kimyasal saldırı nedeniyle cezalandırması bekleniyor.

Batı müdahale eder mi, ederse nasıl eder tartışmaları bir yana, tartışmaya hiç gerek olmayan bir nokta var: Batı Suriye’ye müdahale etse de etmese de buradaki temel kaygısı özel olarak Suriyelilerin, genel olarak dünya Müslümanlarının hayrı olmayacak.

Son bir not: Dün Kürtleri, ABD’yi Irak’a davet ettikleri için aforoz edenlerin ciddi bir bölümünün bugün Batı’yı (ABD’yi) Suriye’ye müdahalede geç kalmakla suçlaması da hayli manidar.

1982 yılında, İstanbul Metris Askeri Cezaevi’nde tutuklu kalırken üzerimizde sistemli bir baskı ve işkence politikası uygulanıyordu. Ancak karşımıza subaylar pek çıkmaz, kötü işlerini genellikle erlere gördürürlerdi. Askerlerin çoğu verilen talimatlara göre hareket ederken içlerinden bazıları bir şekilde yaptıklarından hiç de memnun olmadıklarını bize gösterirlerdi. Bir de tabii sayıca az olmakla birlikte, kraldan çok kralcılar vardı. Operasyonlarda en önde onlardı, çok gaddardılar ve fiziki saldırıya ek olarak sözlü tacizden de geri kalmazlardı.

Ve tabii ki en korkakları da onlardı.

Korkak olduklarını kazara göz göze geldiğinizde kolaylıkla anlıyordunuz. Bir de, şahsen başıma geldiği gibi, tahliye olduğunuzda gelip size yaranmaya çalışmalarından.

Bu tür insanlara bir isim vermek gerekirse, mahzurları olmakla birlikte “linççi” demek uygun olabilir. Linççiler, normal hayatlarında güçsüz, özgüvensiz olup, sırtlarını bir güce dayadıklarında, kendileri gibilerden oluşan kalabalıklarla birlikte mazlumlara her türlü zulmü tiksinti verici bir zevkle uygulayan kişilerdir.

Mısır’ın linççileri: Baltacılar

Bu tür insanlara Mısır’da “baltacı” deniyor. Bunlar Mısır “derin devleti” hesabına sivillere saldıran, çoğu sabıkalı, işsiz-güçsüz insanlar. Temmuz ayında Kahire’ye gittiğimizde, bize mihmandarlık yapan gazeteci Metin Turan, Tahrir Meydanı çevresindeki baltacıları gösterip onlardan uzak durmamızı söylemişti. Daha önce şehrin göbeğinde televizyon çekimi yaparken saldırılarına maruz kaldığı için baltacıları iyi tanıyordu.

(Şu an tutuklu bulunan İslamcı lider Saffet Hicazi de bize, “Baltacılarla başetmeyi çok iyi biliyoruz. Ama askere asla cevap vermeyiz. Onlara sadece göğsümüzü açarak karşı dururuz”

(http://www.rusencakir.com/Yol-Ayrimindaki-Misir4-Askeri-rejimin-aradigi-Islamci-lider-Saffet-Hicazi-Erdogan-arabuluculuk-yapabilir/2062 )

(http://videogaleri.gazetevatan.com/21767_9_Ali-Ismaili-boyle-oldurmusler.html)

Ortadoğu’da dengeler belli bir süredir İran’ın başını çektiği ‘Şii hilali’ ile Suudi Arabistan öncülüğündeki ‘Sünni blok’ arasındaki ilişki, çelişki ve çatışmalar üzerinden belirleniyor. Türkiye uzun bir müddet bu çatışmanın dışında, hatta üstünde kaldı; tarafların hepsiyle iyi ilişkiler kurdu ve geliştirdi, hatta yer yer onlara arabuluculuk yapmaya soyundu. Temel strateji “komşularla sıfır sorun”du ve Türkiye’yi yönetenler hem Bağdat, hem Şam, hem Tahran’ı sık sık ziyaret ediyor, buradan ziyaretçileri Ankara ve İstanbul’da ağırlıyorlardı.

Füze kalkanı miladı

Kuşkusuz Türkiye için en fazla dikkat edilmesi gereken ülke İran’dı. Ankara bölgedeki en büyük rakibine, en zor günlerinde, nükleer kriz sırasında ABD, AB ve İsrail’e rağmen açıkça destek çıktı. Ama bir gün geldi, topraklarında İran’a karşı olduğu açık olan füze kalkanının yerleştirilmesini kabul etti. İşte o andan itibaren AKP hükümetinin özellikle dış politikadaki bütün ayarlarının bozulmaya başladığına tanık olduk.

Tahran’dan uzaklaşan Ankara adım adım ‘Sünni blok’a doğru yönelmeye başladı. Burada Tunus, Libya ve Mısır’daki halk hareketlerinin bir aşamadan sonra Körfez ülkeleri tarafından desteklenmesi, yıkılan otoriter/totaliter rejimlerin yerini büyük ölçüde, AKP deneyiminden esinlenen İslamcı hareketlerin alması da etkili oldu. Bütün bunlara ‘One minute’ ve Mavi Marmara’nın yankıları da eklenince, gerek Başbakan Erdoğan, gerekse Dışişleri Bakanı Davutoğlu’nun yıldızlarının Ortadoğu’da tam anlamıyla parladığı bir döneme tanık olduk.

Suriye miladı

Ve bu aşırı özgüvenle Türkiye müttefikleriyle birlikte Suriye krizine angaje oldu. Beşşar Esad’ın yıkılması için hafta, hatta gün hesabı yapanlar vardı. (İşi saate kadar indirenleri ciddiye almaya gerek yok) Esad yıkılınca yerine Mısır ve Tunus’ta olduğu gibi İslamcıların (ağırlıkla İhvan/Müslüman Kardeşler) liderliğinde yeni bir rejim inşa edilecek, bu da Ankara’nın nüfuz alanının alabildiğine genişlemesi anlamına gelecekti.

O günlerde “Dün Irak için telaffuz edilen ve tam bir yalan olan ‘bir koyup üç alacağız’ cümlesinin bugün Suriye söz konusu olduğunda hiç ama hiçbir inandırıcılığı olmayacaktır. Öyle ki kendimizden ne kadar koyarsak koyalım Suriye konusunda herhangi bir şey kazanma şansımız bulunmuyor” diye yazmıştık.

(http://www.rusencakir.com/Suriye-neden-ikinci-Irak-olamaz/1700 )

http://rusencakir.com/Turkiye-ve-Iran-Bitmeyecek-rekabet-/516

http://www.rusencakir.com/Turkiye-ve-Iran-Kizisan-rekabet/1799 )

Dün öğleye doğru Galatasaray Lisesi önünde bir grup CHP’linin Mısır’la ilgili düzenledikleri eylemin sonuna yetiştim ve “Ne Sisi, ne Mursi, acil demokrasi” yazılı dövizler taşıdıklarını gördüm. İlk bakışta güzel bir slogan gibi gözüküyor, ama kesinlikle değil. Çünkü sandıktan çıkmış sivil bir siyasetçiyle (Mursi) tanklar sayesinde iktidara konmuş bir generali (Sisi) eşitlemek son derece yanlış. Bu tür bir yaklaşımla Mısır’a demokrasinin, hem de acil bir şekilde gelmesini beklemekse hiç gerçekçi değil.

“Ne Sisi, ne Mursi” sloganı çok kötü bir şekilde 28 Şubat sürecinde ÖDP başta olmak üzere bazı sosyalist sol yapıların “Ne şeriat ne darbe” sloganını çağrıştırıyor. Geçen sene 28 Şubat’ın yıldönümünde “Ne şeriat ne darbe” sloganının sola indirmiş olduğu darbeyi yazmıştım.

(http://www.rusencakir.com/Ne-seriat-ne-darbe-sloganinin-sola-indirdigi-darbe/1680 )

Ülkemizde Mısır ile ilgili yapılan değerlendirme ve tartışmalarda sık sık gözden kaçan ve/veya bilinçli olarak görmezden gelinen bir olgu var: Askeri darbenin toplumsal desteği. 27 Temmuz’daki ikinci katliamı yorumlarken

(http://rusencakir.com/Uc-soruda-katliam/2070)

Mısır başkenti Kahire’de, önceki günkü olayların ardından kadın-erkek, çocuk-yaşlı 500’e yakın gösterici şehrin göbeğindeki Fetih Camii’ne sığındı. Polis, asker ve “baltacı” adı verilen sivil faşist çeteler tarafından kuşatılan darbe karşıtları dün öğleden sonra camiyi terk etmek zorunda kaldılar. Güvenlik güçlerinin kurşunlarına hedef olmamak için kendilerini dışarı atan insanların baltacıların vahşetine maruz kalmasını tüm dünyayla birlikte canlı olarak izledik.

Operasyonu canlı veren Mısır devlet televizyonu, bunu İngilizce “Mısır terörizmle savaşıyor” spotuyla duyuruyordu. Geçen ay Kahire’deydim. Hatta mihmandarımız da Fetih Camii’nde göstericilerle birlikte mahsur kalan ve polis tarafından gözaltına alındığı söylenen, yıllardır Mısır’da yaşayan deneyimli gazeteci Metin Turan’dı. Metin’le Adeviyye Meydanı başta olmak üzerine darbe karşıtlarının toplandığı yerlerde epey dolaştık ve karşımıza hep her yaş ve cinsiyetten “sıradan” olarak tanımlayabileceğimiz insanlar çıktı.

“O zaman nedir bu ‘terörizm’ meselesi?” Fransa’nın en saygın dergilerinden Le Monde Diplomatique’in üst düzey yöneticilerinden, Ortadoğu ve Mısır uzmanı Alain Gresh, Belçika’da bir internet sitesinin düzenlediği toplu söyleşide bu soruyu şöyle cevaplıyor: “Askeri yönetimin bilinçli bir stratejisiyle karşı karşıyayız. Ülkeyi bir şiddet atmosferine sürüklemek ve ‘terörle mücadele’ bahanesiyle eski türden bir diktatörlüğüe dönüşü meşrulaştırmak istiyorlar. İhvan’ın (Müslüman Kardeşler) da tuzağa düştüğünü ve bu stratejii kavramakta zorlandıklarını söylememiz şart.”

Demokrasiye dönüş zor

Geçtiğimiz çarşamba gününe kadar yaşanan zaman diliminde askeri rejim İhvan’ı ağır yaralı ve boynu bükük bir şekilde “yeni süreç”e dahil etmek istedi, ama İhvan tavize yanaşmayıp Muhammed Mursi’nin göreve dönmesinde ısrar etti. Çarşamba günü yaşanan üçüncü katliamla birlikte askerlerin İhvan’ı tasfiye kararı almış olduğunu görüyoruz. Keskin nişancıların önde gelen İslamcı liderlerin ailelerini öldürmeleri, çok sayıda üst düzey ismin ve yakınlarının tutuklanması, İhvan’ın resmen kapatılacağının ilan edilmesi bu yeni stratejinin kanıtı.

Ama ortada çok ciddi bir sorun var: Mısır’ın en önemli toplumsal/siyasi gücü olan İhvan’ı dışlayarak yeniden demokrasi yoluna koyulmak mümkün değil. Zaten Alain Gresh de Çarşamba katliamının sadece İhvan’ı tasfiyeyi değil demokrasiye dönüşün her türlü yolunu tıkama amacıyla tezgahlandığını ileri sürüyor.

Önü açılan şiddet

“İslamcılarla demokratik bir düzen nasıl inşa edilir?” sorusunu da Gresh şöyle cevaplandırıyor: “Asıl soru ‘İslamcılar dışlanarak demokrasi nasıl inşa edilir?’ olmalı. Arap dünyasında 50 yılı bulan diktatörlükler bunun mümkün olmadığını gösterdi. Herhalde bu işten en çok El Kaide memnundur. Çünkü daha birkaç ay önce İhvan’ın parlamenter stratejisini eleştirmişlerdi. Şimdi haklı çıktıklarını söylüyor olmalılar.”

Daha önceki yazılarımızda askeri rejimin İhvan’ı silahlı mücadeleye teşvik ettiğini, ancak bu hareketin meşruiyetini kaybetmemek için bu tahriğe kapılmadığını, kapılmamakta da kararlı olduğunu yazmıştık. Ancak Çarşamba gününden bu yana güvenlik güçlerinin ve onların işbirlikçisi “baltacı” çetelerinin estirdiği terör İhvan’ı hızla radikalleştiriyor. Hareketin üst düzey isimlerinin tutuklu ya da firari olmasının da etkisiyle silaha el sürmeme kararlılığı aşınabilir. Eğer böyle olursa Mısır’ın kanlı bir iç savaşa yuvarlanacağı da kesin demektir.

İç savaş denince akla şimdiki Suriye geliyor ancak Alain Gresh 1990 başlarındaki Cezayir deneyimini hatırlatıyor ki hiç de haksız sayılmaz. Orda da İslami Selamet Cephesi’nin (FIS) sandıktan çıkmasını hazmedemeyen sistemin eski sahipleri orduyu devreye sokmuş ve ülke yıllarca süren acımasız bir iç savaşın esiri olmuştu.