Avusturya sistemi bünyeye uyar mı?
Bir süredir kıdem tazminatı ile yatıyor kıdem tazminatı ile kalkıyoruz. Son rötüşları yapılan bir tasarı TBMM’ye sunulmak üzere. Peki bu modelin artılarını eksilerini ne kadar biliyoruz...
Ocak ayında bu köşeden yazdım.Başbakan Yardımcısı Lütfi Elvan’ın TBMM’ye kıdem tazminatıyla ilgili yeni bir tasarı sevk etmek istediklerini, bu konuyla ilgili, “Dünyadaki uygulamalar belli. Biz kendimizi dünyadan, gelişmiş ülkelerden soyutlayamayız. Mutlaka bir orta yolun bulunacağına inanıyoruz” cümlesi aslında “biz yine bir ülkeyi örnek alacağızın” habercisiydi.
Bu açıklamanın ardına kıdem sistemleri ele alınabilecek ülkeleri tek tek uygulamalarıyla anlatmıştık.
Üzerinden bir 5 ay geçti hatta yeni bir hükümetimiz oldu ama kıdem konusu gündemdeki yerini hep korudu.
Avusturya, Türkiye’de ki mevcut sisteme en fazla benzeyen kıdem tazminatı sisteminden 2003 yılında yapılan reform yasasıyla yeni bir uygulamaya geçti.
İşverene yükü ne?
Avusturya’da ki eski sisteme göre;
3-5 yıl çalışanlara 2 aylık,
5-10 yıl çalışanlara 3 aylık,
10-15 yıl çalışanlara 4 aylık,
15-20 yıl çalışanlara 6 aylık,
20-25 yıl çalışanlara 9 aylık ve 25 yıldan fazla çalışanlara ise 12 aylık ücret tutarında Kıdem Tazminatı ödeniyordu.
Yapılan reformla kıdem tazminatı sistemi tamamen değiştirilerek, işverenin belirli periyodlarla ödediği paranın bir fon tarafından yönetilmesi kararlaştırıldı. Avusturya’da çalışanların kıdem tazminatları bir havuzda değil, kendileri adına açılan bir hesapta birikiyor ve değerlendiriliyor. Böylece işçinin hesabında biriken fona ne devlet ve ne de işverenler dokunamıyor. Avusturya modelinde her ay işçi ücretlerinin yüzde 1.5377’si olarak belirlenen prim, Kıdem Tazminatı Fonu’na aktarılıyor.
AvusTürk modeli neler getiriyor?
Yeni işe girenlerde Fon’a katılım zorunlu, eski çalışanlarda isteğe bağlı olacak. Çalışan ve işverenin uzlaşması durumunda eski sigortalılar içinde yeni sisteme geçiş de mümkün olacak. Kıdemde Avusturya modelinde olduğu gibi 15 gün değil 30 günü muhafaza eden katsayı oluşturulacak. 1 yıl çalışmaya karşılık 30 gün brüt ücret tutarındaki tazminat miktarının fonla birlikte azalmaması sağlanacak. Çalışanlar birikimlerini tahvil, döviz, hisse senedi, altın gibi yatırım araçlarında değerlendirebilecek. Çalışan bir tercih yapmazsa bir bölümü kamu borçlanma araçları ile değerlendirilecek. Her ay sonunda hesabın hangi noktada olduğu ve neması takip edilebilecek.
Mevcut kıdemler de Fon’a devredilebilecek. İstifa eden de kıdemini alabilecek. İşçinin istifasını haklı bir nedene dayandırması zorunlu olmayacak. Bireysel kıdem tazminatı hesabına primi düzenli yatırmayan işverene vergi desteği başta olmak üzere teşvik kapıları kapanacak. Kıdem fonunun en az 15 yıl devlet hesabında kalacağını da dipnot olarak ekleyelim, eli kulağında ki kıdem fonumuz hayırlı olsun diyelim…
Mevcut çalışana 3 farklı seçenek
Avusturya Hükümeti yeni sisteme geçerken haksızlık olmaması için eski sözleşmeliler için 3 ayrı seçenek hazırlayıp sundu:
1) Çalışanlar eski sistemde kalmayı tercih edebilir. Bu durumda sözleşmesi sona erdiğinde işverence son aylığı üzerinden kıdem tazminatı ödemesi yapılıyor.
2) İşçi ile işveren anlaşarak yeni sisteme transfer yapılıyor. Yani işveren o tarihe kadar işçi lehine işlemiş kıdem tazminatını çalışan adına fondaki hesabına aktarıyor ve fona aktarılacak prim ödemeleri o tarihten sonra başlıyor.
3) Yeni sisteme kısmı transfer seçeneği. İşçinin işlemiş olan kıdem tazminatı donduruluyor. Ancak o tarihten sonra belirlenecek olan fon hesabına işçi lehine prim ödenmesine karar veriliyor. Sözleşmesi sona erdiğinde hem fondan tazminata hak kazanıyor hem de anlaşmaya kadar olan tarih için alacağını eski sisteme göre işverenden alabiliyor.
37.5 yıllık çalışmaya 1 yıl maaşı
-Çalışanın kıdem tazminatına hak kazanma şartlarında genel anlamda değişikliğe gidilmedi.
-İşveren tarafından işçinin maaşından veya ücretinden kesilen primler Kıdem Tazminatı Fonu’nda işçi adına bir hesapta toplanıyor.
-Bir işçiye ödeme yapılabilmesi için fona en az 3 yıl boyunca prim yatırılması şartı uygulanıyor.
-Kıdem tazminatına hak kazanmak için tek bir işverene bağlı çalışma koşulu kaldırılıyor.
-3 yıl içinde işten ayrılan bir kişinin primleri sıfırlanmıyor ve Kıdem Tazminatı Fonu’nda değerlenmeye devam ediyor. Yeni işe başladığında primler aynı hesaba yatırılıyor.
-Yıllık maaş zamları ve fonun getirisi hesapta biriken tutarın büyümesine neden oluyor.
-Çalışan bir kişinin 37.5 yıllık çalışma sonrası 12 aylık kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde bir hesap yapıldı.
-Bu hesaplama 40 yıl boyunca ücretlerde yıllık yüzde 3, fonun getirisinde de yıllık yüzde 6’lık reel artış olacağı dikkate alındı.
-İşçinin herhangi bir çalışma ilişkisi sonucunda kıdem tazminatına hak kazanması halinde seçim hakkı tanınıyor. Buna göre, işçi dilerse Kıdem Tazminatı Fonu’ndan bu tazminatını çekebileceği gibi, dilerse parasına dokunmayıp değerlendirilmeye devam edilmesini talep etme hakkına sahip.