Yüce Allah zaman üstüdür

SORU: Tanrı insanları yaratırken ileride yani yaşamlarının yetişkinlik döneminde onlara bir eş de belirliyor mu? Bu durum tamamen kader çerçevesine mi dahil? Yoksa insanın eşini seçip onun gönlünü kazanması ve kendisine böylece bir aile düzeni kurabilmesi onun becerisine mi bırakılmıştır? (E. F.)

CEVAP: Kader dediğimiz Allah’ın olayları planlaması, Allah’ın bilgisiyle ilgilidir. Allah için zaman yoktur. Olayları bütün olarak görür ve bilir. Olmuş, olacak, geçmiş gelecek O’nun için birdir. O’nun bilgisine sonradan bir şey eklenmez veya o bilgiden bir şey eksilmez. Bu bakımdan Allah’ın, insanın yaşam aşamalarını bilmemesi düşünülemez. Çünkü bu takdirde Tanrı’nın bilmediği, sonradan öğrendiği bir şeyler var demektir. Oysa Allah için önce, sonra söz konusu değildir. O zaman üstüdür. Her şey O’nun için bir andan ibarettir. O, her insanın neler yaşayacağını yani bütün hayat aşamalarını bilir. Böyle olduğuna göre insanın kiminle evlenip nasıl bir yuva kuracağını da bilir.

İnsanın irade yeteneği

Bilir ama bu, insanın tamamen zorunlu olduğunu göstermez. Çünkü insana sınırlı bir alanda seçim özgürlüğü tanınmıştır. İnsan, irade dediğimiz bu yeteneğiyle birini kendisine eş olarak düşünür. Sonra karar verip onu eş olarak seçer. Ancak onun düşüncesini, evlenmek için ne gibi çaba harcadığını ve harcayacağını bilir. Bize göre bu evreler gelecek gibidir ama Allah için gelecek ve geçmiş diye bir şey yoktur. Biz zamanlı olduğumuz ve olayları seçimimizle yaptığımız için sorumluyuz. Hırsızlık eden kendisini sorumluluktan kurtaramaz. Yaptığı eylem azaba dönüşür. İbadet edenin eylemi de manevi ödül haline gelir. Sebep sonuç düzeni böyle gerektirir. Kaderin inceliklerini bizim tam olarak kavramamız mümkün değildir. Çünkü aklımız, yeteneğimiz sınırlıdır. Biz henüz evrendeki sırların, kanunların kaçta kaçını biliyoruz? Bilgi sınırımız ne kadardır? Eğer öyle olmasaydı zaman geçtikçe yeni keşiflere, icatlara imza atılmaz, önce bilmediğimiz şeylere sonradan ulaşmazdık. Ama ne kadar ilerlesek de yine eksiğiz, yine Tanrı’nın bütün kanunlarını, gizemlerini bilme imkanına sahip değiliz.

İdrak-i meali bu küçük akla gerekmez

Zira bu terazu bu kadar sikleti çekmez.

Siz kadere inanın, Allah’ın her şeyi bildiğine inanın ama kendi düşüncenizle kendinize bir eş seçin. Seçip evlenirseniz demek ki Allah’ın takdiri öyledir. Kısaca insan mecbur-muhtar (yani zorunlu-seçimli) bir varlıktır.