Kur’ân’ın her suresi besmeleyle başlar

Okurum Arzu Büyükpoyraz soruyor: “Besmelenin başındaki b harfi ne anlama gelir? Allah lafzından önce gelen ism ne demektir?” Cevabım şudur: Bismillahirrahmanirrahim kelimesini açılımı şöyle olur: B ismu Allah ar-Rahman ar-Rahim. Arapça’da b harfi cer harfidir. Kendisinden sonraki ismin sonunu esre yapar. İsmu tek başına ismun şeklindeyken b gelince ismi şekline girer. Harflerin kendi başına anlamı yoktur. Ama burada bir edat şeklinde kullanılan b ile beraber anlamını taşır. “ismu Allah ar-Rahman ar-Rahim” sözünün manası “Rahman ve Rahim Allah’ın adı.” Ama B harfinin gelmesiyle Bismillahirrahmanirrahim, “Rahman ve Rahim Allah’ın adıyla (başlarım, O’nun yardımıyla yaparım)” demek olur. Şimdi besmelenin manasına bakalım: Bismillahirrahmanirrahim (Bism)deki bâ, gizli bir ebtediu (başlıyorum) veya akrau (okuyorum) fiiline bağlıdır. “Allah’tan yardım dileyerek başlıyorum” veya “okuyorum” yahut “Allah adına okuyorum” demektir.

İsm yükseklik anlamındaki sümüvv kökünden gelir. Varlıklara ad olan sözcüğe ism denilir. Güvenilir Ruh’un, Hz. Muhammed’in kalbine düşürdüğü vahiy olan Kur’ân’ın her suresi besmeleyle başlar. Besmelenin vahiy ile ilişkisi daha ilk andan belli olur. Vahiy, “Yaratan Rabbinin adıyla oku” şeklinde başlamıştır. Bu bağlamda besmele şu anlamı ifade eder: “Ey Muhammed, çok merhametli Allah’ın adıyla oku. Bu söz senin sözün değil, Rabbinin mesajıdır. Sen bu sözü kendi adına değil, Allah adına söylüyorsun, Allah adına bu mesajı insanlara duyuruyorsun.”

Besmeledeki Rahman ve Rahim adlarına gelince: Bunlar “rahime” fiilinden yapılmış, abartı bildiren iki sıfat-isimdir. Rahmet, kalpteki acıma duygusudur. Bu duygu, sahibini lütuf ve ihsana sevk eder. Rahman’daki mübalağa (abartı), Rahim’dekinden fazladır. Bundan dolayı Allah’tan başkasına Rahman adı verilmez fakat Rahim adı verilebilir. Nitekim Hz. Peygamber, “Müminlere şefkatli, rahimdir” (Tevbe Suresi: 128; Ahzab Suresi: 43) şeklinde nitelendirilmiştir.

Rahman’ın tam anlamıyla Türkçe karşılığı yoktur. Çok merhamet eden, rahmeti her şeyi kuşatan, iyiliği her şeye yaygın sözleriyle açıklanabilir.

* DEVAM EDECEK