Besmele, sureleri birbirinden ayırır

SORU: Besmele vahiy mi, ayet mi? İmam Malik’e göre besmele peygamberimizden sonra yazılmıştır. Yani ona göre besmele ne ayettir ne de suredir. Doğrusu nedir? (Emrah Gedik)

CEVAP: Besmele, bağımsız bir ayettir. Sureleri birbirinden ayırmak için sure başlarına konmuştur. Ancak Neml Suresi’nin 30’uncu ayetinde geçen besmele, “O Süleyman’dandır ve o Bismillahirrahmanirrahim: Rahman ve Rahim Allah’ın adıyla (başlamakta)dır” surenin bir ayetidir. Ayrıca besmele, Fatiha Suresi’nin de bir ayetidir. Ama diğer surelerin başlarında bulunan besmeleler, sureleri birbirinden ayırmak üzere konmuştur. Surelere dahil ayet değildir. el-Mushaful-imam (ilk ve esas Kur’ân nüshası) yazıldığı zaman Beraeh Suresi dışında kalan surelerin başına besmele yazılmıştı. O ana nüshadan istinsah edilen bütün nüshalarda da sure başlarına besmele yazılmıştır. Sahabiler, Mushaftan olmayan bir şeyi Mushafa yazmazlardı. O zaman Kur’ân’da nokta ve öteki işaretler de yoktu. Daha sonra konan nokta ve diğer işaretler, Kur’ân metninden ayrılsın diye metin mürekkebinden ayrı mürekkeple yazılmıştı. Kimi kanıtlara dayanan İmam-ı Şafiî, besmeleyi Fatiha’dan bir ayet saymıştır. Öteki surelerdeki besmeleler hakkında tereddütlü bulunan Şafiî, kâh besmele her surenin ayetidir, kâh yalnız Fatiha’dan bir ayettir demiştir.

Peygamber, her işe besmeleyle başlamanın İslâm’ın bir şiarı olduğunu belirtmek için Fatiha’ya başlarken de besmele okumuştur. Ama Hz. Peygamber’in besmele çekmeden Fatiha okuduğu hakkında da hadisler vardır (Enam: 55/118). İşte İmam-ı Malik de kimi kanıtlara dayanarak Neml Suresi’nin 30’uncu ayeti dışındaki besmelenin, ayet olmadığı kanaatine varmıştır. Ona göre besmelenin sure başlarına yazılması, Hz. Peygamber’in böyle emretmesi ve her işe besmeleyle başlanmasını buyurması yüzünden olabilir.

Peygamberimizin namazda besmeleyi okumadığına ve okuduğuna dair hadisler de vardır. Fakat okuduğuna dair hadisler daha kuvvetlidir. Hanefilere göre besmelenin Kur’ân’a yazılması, onun Kur’ân olduğunu gösterirse de her sureden bir ayet olduğunu göstermez. Besmelenin, namazda Fatiha ile bareber açıktan okunmadığına dair hadisler de onun Fatiha’dan bir ayet olmadığına delildir. O halde besmele, sureye dahil olmayan bağımsız bir ayettir. Yalnız Neml Suresi’nin ortasında geçen besmele, o surenin bir ayetidir. En doğru görüşün, bu görüş olduğu anlaşılmaktadır. Zira sahabiler döneminde Kur’ân’dan olmayan hiçbir şeyin Kur’ân metniyle yazılmadığı halde besmelenin yazılmış olması, onun Kur’ân olduğunu gösterir.