Kendisine ve başkalarına faydalı olanlar. Bu insanlar kendisine söyleneni kabul ettiği gibi, öğrendikleriyle başkalarına da faydalı olanlardır.
Hz. Muhammed, Allah’ın Selamı Onun Üstüne Olsun, insanların potansiyel güçlerini gerçekleştirme sürecini üçe ayırarak toprak ile yağmurun ilişkisiyle örneklemektedir: “Allah’ın benim vasıtamla gönderdiği ilim bol yağmura benzer. Bu yağmur bazen öyle bir toprağa düşer ki onun bir kısmı suyu kabul eder de çayır ile bol ot bitirir. Bir kısım toprak da kurak olur, suyu üstünde tutar da Allah insanları onunla faydalandırır. Ondan hem insanlar içerler hem hayvanlarını sularlar ve ekin ekerler. Bu yağmur bir başka toprağa isabet eder ki düz ve kaypaktır. Ne suyu üstünde tutar ne de çayır bitirir. Allah’ın dinini anlayıp da, vasıtamla gönderdiği ilimden faydalanan ve başkalarına bildiren insanın ve bu güzellikleri duyduğu hâlde, kibirlenerek başını bile kaldırmayan insanın ve beni tanımayan insanın hâli buradaki toprağa benzer.”(Sahihi Buhari, İlim 20, Müslim, Fezâil, 15 ) Bu temsilde görüldüğü üzere, toprak fayda bakımından üçe ayrıldığı gibi, insanlar da yararlı olup olmama açısından üç grupta değerlendirilir.
Herkese faydalı olanlar
1. Kendisine ve başkalarına faydalı olanlar. Bu insanlar kendisine söyleneni kabul ettiği gibi, öğrendikleriyle başkalarına da faydalı olanlardır.
Başkasına faydalı olanlar
2. Yalnız başkalarına faydalı olabilenler. Bu insanlar öğrendiklerini anlamayan veya yapamayan, fakat başkalarının yapmasına ve anlamasına yardımcı, vesile olanlardır.
Faydasız olanlar
3. Hiç kimseye faydası olmayanlar. Bu insanlar anlama, anlatma ve yaşama kabiliyetinden uzak olanlardır ki ne kendilerine ne de çevrelerine faydası olmayan kişilerdir.
Toprağın bir özelliği ise, su bulunmadığı zaman abdest yerine geçen teyemmüm için temizlik kaynağı olmasıdır. Bu yönüyle toprak, maddeten ve manen insanı temizleyen bir unsurdur. Dolayısıyla insan toprak gibi temiz, alçak gönüllü, mütevazı, üretken, cömert ve faydalı işlerin anası hâline gelebilmedir.
İnsanın temel doğasında bozukluk olmaz. O olumsuz seçimlerde bulunabilir ama bu doğa hiç zarar görmez. Bu nedenle tövbe insanı özüne, gerçek doğasına döndürür. Aslında hayatta tesadüfler yok. Arınma ve gelişme fırsatları içeren deneyimler var ve hepsi de bizi bu öz yapımıza bilinç kazanarak döndürmeye çalışıyor. Hz. Muhammed “Nerede olursan ol Allah’a karşı gelmekten sakın; yaptığın kötülüğün arkasından bir iyilik yap ki bu onu yok etsin. İnsanlara karşı ahlakın gereğine göre davran.” ( Tirmizî, Birr, 55) diyerek bizleri iyilik ve güzelliklere davet ediyor.
