Babam aradı dün.
Ülkü Takvimi’nin önceki günkü (16 Temmuz) yaprağının arkasındaki “Geçmişte bugün yaşanmışlar” kısmında yer alan bilgiyi aktardı önce:
“İlk Türk hava zaferini kazanan, havacılık okulunu açan, sivil hava yolu şirketi kuran, uçağını inşa eden ve daha birçok ilkleri ile havacılık tarihimize geçen Vecihi Hürkuş (1896 - 1969) hayata veda etti.”
Sonra da öyle bir anısını anlattı ki, bugüne kadar hiç bir kaynakta rastlamadığım bir bilgiydi bu.
***
Sanırım Türkiye Cumhuriyeti’nin İstiklal Savaşı tarihine, bugüne kadar bilinmeyen, çok önemli bir ayrıntı ekliyoruz.
Tarihi bir gerçek ortaya çıkıyor yıllar sonra.
***
Sene 1921... İkinci İnönü Savaşı...
Yazılı kaynaklardaki şu bölümü dikkatle okumanızı rica ediyorum:
“Yunan birlikleri muharebenin ilk dört gününde çok başarılı olarak 24 Mart’ta Dumlupınar’ı, 27 Mart’ta da Afyon’u ele geçirdiler. Eskişehir yönünde gelişen Yunan saldırısı ise Birinci İnönü Muharebesi’nde takip edilen yoldan ilerlemekteydi. İnönü mevkiindeki çatışmalar 27 Mart sabahı başladı. Yunan ordusunun ilk günlerde etkili taarruzlar yapması üzerine cepheye bizzat gelerek komutayı İsmet Paşa’dan devralan Başbakan ve Milli Savunma Bakanı Fevzi Paşa’nın Türk ordusuna verdiği beklenmedik başarılı karşı taarruz emriyle düşman güçleri geri çekilmek zorunda kaldılar.“
Şu cümleye özellikle dikkat lütfen: “Fevzi Paşa’nın Türk ordusuna verdiği ‘beklenmedik’ başarılı karşı taaruz emri...“
İşte o ‘beklenmedik’ karşı taaruz emrinin ve dolayısı ile 2’nci İnönü Zaferi’nin ardında Vecihi Hürkuş’un olduğu bilgisi, bu yazıyla gün yüzüne çıkmış oluyor.
Nasıl mı?..
***
Bu tarihi gerçeğin ayrıntılarını babam, Mustafa Çelik anlattı dün telefonda...
Babam MTA’dan emekli. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü’nden...
1960’lı yıllarda Vecihi Hürkuş ile birlikte çalışmışlar bir dönem. O tarihlerde 70’ine merdiven dayamış olan Hürkuş, o yaşında, havzalarda havadan keşif ve hava fotoğraflarıyla maden aramalarında MTA ekipleriyle birlikte görev yapıyormuş.
Çalıştıkları bir kampta, Hürkuş’tan bizzat dinlemiş babam 2’inci İnönü Savaşı’nın zafer ile sonuçlanmasının perde arkasını:
- Vecihi Bey şöyle anlatmıştı o olayı... 2’nci İnönü Savaşı’nda uçağını yüklüyor ve düşman mevzilerini bombalıyor. Bombaların tümünü attıktan sonra Eskişehir’e dönüyor ve yerde kendisini bekleyen ekibe “Hemen yakıt ve mühimmat ikmali yapın” diyor. Bir yandan, yerden açılan düşman ateşi sonucu uçakta oluşan mermi delikleri kapatılıp uçak tamir edilirken, ikmalin de acilen tamamlanmasını istiyor. Aldığı cevap, “Ne ikmali, toparlanıyoruz... Komutanlar çekilme kararı aldı, birlik geri çekiliyor” şeklinde oluyor. Vecihi Bey, “Siz dediğimi yapın, ben komutanların yanına çıkıyorum, siz hemen başlayın ikmale” diyor ve karargaha koşuyor. İnönü ve Fevzi Paşa’ya duyduklarının doğru olup olmadığını soruyor. “Doğru, çekiliyoruz” cevabı üzerine de, “Ben son bombalarımı bırakırken düşman mevzileri tam bir bozgun halindeydi. Düşman, üstelik de düzensiz biçimde kaçıyor. Onlar öyle kaçarken biz geri mi çekileceğiz?” diyor. Vecihi Bey’in havadan yaptığı gözlem sonucu getirdiği bu bilgi üzerine emir değişiyor. Çekilmeden vazgeçiliyor ve birliklere en kısa sürede hücum düzenine geçilmesi emri veriliyor. Vecihi Bey de, onarımı ve ikmali yapılan uçağıyla son bir sorti daha yapıyor düşman mevzilerine. Onun bombardımanının ardından da, yeni emir doğrultusunda kara birlikleri hücuma geçiyor. 2’inci İnönü Savaşı, işte bu şekilde zafer ile sonuçlanıyor.
***
Sivil pilot Vecihi Bey’in 2’nci İnönü Savaşı’ndaki keşif ve bombardıman uçuşlarına ilişkin birçok detay var mevcut yazılı kaynaklarda. Ancak yukarıda anlattığım, Vecihi Hürkuş’un, çekilme emrini hücuma çeviren ve savaşın kazanılmasını sağlayan bu cesur müdahalesi hiçbir kaynakta yer almıyor.
