Ücretin ne zaman ödeneceği 4857 sayılı İş Kanunun 32’nci maddesinde belirtilmiştir. Buna göre ücret en geç ayda bir ödenmelidir. Ücretin ödenmediğinden söz edebilmek için işçinin yasa ya da sözleşme ile belirlenen ücret ödenme döneminin gelmiş olması ve işçinin bu ücrete hak kazanmış olması gerekir.
Ücretleri geç ödenen personelin İş Kanunu’na göre iş görmekten kaçınması ya da çalışma koşullarının uygulanmaması nedeniyle iş sözleşmesini haklı nedenle feshetmesi mümkündür. Bu iki düzenlemeyi biraz açarak değerli okurumuza cevap verelim.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 34’üncü maddesine göre ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır. Bu işçilerin bu nedenle iş akitleri çalışmadıkları için feshedilemez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz.
Görüleceği üzere, ücreti gününde ödenmeyen işçi, işvereni ödemeye zorlamak için, iş görmekten kaçınabilir. İşçinin ücretinin kanun veya sözleşme hükümlerine göre ödenmemesi işçiye bu imkânı verir. Buna göre, ücretin kısmen ödenmesi ya da ücret eklerinin ödenmemesi de bu kapsamda değerlendirilir.
İş görmekten kaçınma hakkı işyerinde sadece ücreti ödenmeyen işçi veya işçiler için söz konusudur. Ücretleri ödenen işçiler, ücreti ödenmeyen diğer işçileri öne sürerek, iş görmekten kaçınamazlar.
İş görmeme eylemi toplu bir nitelik kazansa da kişisel bir karara dayandığı sürece bu eylem grev olarak nitelendirilmeyecektir. Yine gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faizin uygulanması gerekir.
Önemle belirtelim ki, işçinin iş görmekten kaçındığı süreler devamsızlık olarak nitelendirilemez. Bu kapsamda devamsızlık yapan işçinin sözleşmesi işveren tarafından haklı nedenle feshedilemez.
Ancak burada akla bir soru gelmektedir. Çalışılmayan sürede işçi ücrete hak kazanır mı? Bize göre ücretleri ödenmediği için iş görmekten kaçınan işçilerin ücretlerinin ödenmesi gerekir. Aksi halde işçilere kanunen tanınan bir hak fiiliyatta kullanılamayacaktır. Ancak, ne yazık ki Yargıtay aynı görüşte değildir. Yargıtay’a göre işçinin iş görme borcunu yerine getirmekten kaçındığı sürenin ücretini işverenden talep etmesi mümkün değildir.
Ücreti ödenmeyen işçinin alacağı konusunda takibe geçmesi ya da ücreti ödeninceye kadar iş görme edimini yerine getirmekten kaçınması, iş ilişkisinin devamında bazı sorunlara yol açabilir. Bu bakımdan, işverenle bir çekişme içine girmek istemeyen işçiye haklı nedenle iş sözleşmesini feshetme imkânı da tanınmıştır.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 24/II-e maddesine göre, işveren işçinin ücretini kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap etmez veya ödemezse, işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle derhal sona erdirebilecektir. İşçi bu durumda kıdem tazminatına da hak kazanır.
4857 sayılı İş Kanununun mezkûr maddesinde sözü edilen ücret, geniş anlamda ücret olarak değerlendirilmelidir. Buna göre; prim, ikramiye, yakacak yardımı, giyecek yardımı, fazla mesai, hafta tatili ve genel tatil gibi alacakların ödenmemesi işçiye haklı fesih imkânı verir. İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesinden kaynaklanan erzak yardımı, kömür yardımı gibi ayni yardımların yerine getirilmemesi de bu kapsamda değerlendirilmelidir.
İşçinin sigorta primlerinin hiç yatırılmaması veya eksik yatırılması hallerinde de işçinin haklı fesih imkânı vardır
Önemle belirtelim ki, işçinin ücretinin işverenin içine düştüğü ödeme güçlüğü nedeniyle ödenememiş olması işçinin iş görme ediminden kaçınmasına ya da haklı nedenle iş sözleşmesini feshetmesine engel değildir.
4857 sayılı Kanunun 24 ve 25 inci maddelerde gösterilen ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan hallere dayanarak işçi veya işveren için tanınmış olan sözleşmeyi haklı nedenle fesih yetkisi, iki taraftan birinin bu çeşit davranışlarda bulunduğunu diğer tarafın öğrendiği günden başlayarak altı iş günü geçtikten ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl sonra kullanılamaz. Böyle olmakla birlikte, ücret ödenmediği sürece fesih hakkını kullanma süresi işlemez. Ancak ücret geç de olsa ödenip üzerinden altı işgünü de geçmişse işçinin haklı nedenle fesih imkânı ortadan kalkar.
Sonuç olarak, ücreti ödenmeyen okurumuzun önünde iki seçenek vardır. İş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir ya da iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. İş sözleşmesini haklı nedenle feshetmek için işverene bu konuda bir ihtarname gönderilmesi ve bu durumu bildirmesi yeterli olacaktır. Buna rağmen işveren kıdem tazminatını ödemezse yasal takibe geçilmesi gerekir.
