Belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalışan işçinin iş sözleşmesinin ihbar önellerine uygun olarak feshinde yeni bir iş bulması için verilen izne iş arama izni denilmektedir. İş arama izninin amacı, işçiyi, fesihten sonraki hayata hazırlamaktır. Bildirim süresi sonunda işten ayrılacağını bilen işçi, bu süre içinde bir başka işyerinde yeniden çalışabilmek için girişimlerde bulunabilecektir.
İŞ ARAMA İZNİNİN SÜRESİ GÜNDE İKİ SAATTEN AZ OLAMAZ
4857 sayılı İş Kanunu’nun 27’inci maddesine göre, bildirim süreleri içinde işveren, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. İş arama izninin süresi günde iki saatten az olamaz ve işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir. Ancak iş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçi, bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorundadır.
İŞ ARAMA İZNİNDE ÇALIŞTIRILAN İŞÇİYE YÜZDE YÜZ ZAMLI ÜCRET ÖDENİR
Mezkûr kanun hükmüne göre, yeni iş arama izni vermeyen veya eksik kullandıran işveren, o süreye ait ücreti işçiye ödemekle yükümlüdür. İşveren yeni iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırırsa, işçinin çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı ödemesi gerektiği kuralı getirilmiştir. Buna göre, saat ücreti 20 TL olan işçiye iş arama izni kullandırılmaması halinde iş arama izni için ödenecek zamlı ücret 40 TL, söz konusu süre için ödenecek toplam ücret ise 60. TL olacaktır. Kanunda yeni iş arama süresinin günde iki saatten az olamayacağı kurala bağlanmıştır. Bu süre asgari olup, işverence daha fazla verilmesi mümkün olduğu gibi, sözleşme ya da toplu iş sözleşmesiyle daha fazla iş arama süresi de kararlaştırılabilecektir.
Yeni iş arama süresi en az 4857 sayılı İş Kanunu’nun 17’nci maddesinde sözü edilen bildirim gün sayısına göre belirlenmektedir. Ancak sözleşme ile arttırılmış öneller söz konusuysa bu önellerin de dikkate alınması gerekir.
HAFTA TATİLİ, BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNLERİ İÇİN İŞ ARAMA İZNİ VERİLMEZ
Yeni iş arama izni, işçinin ihbar öneli içinde çalıştırıldığı günler için geçerli olur. İşçinin hafta tatili, bayram ve genel tatil izinlerini kullandığı günler için iş arama izni verme zorunluluğu bulunmamaktadır. Çalışılmayan günler için iş arama izni verilmesi gerekmediğine göre, iş arama izin ücretine de hak kazanılamaz.
İŞ ARAMA İZNİNİ KULLANMA ZAMANINI İŞVEREN BELİRLER
İş arama izni işverenin vereceği bir izindir. Bu itibarla izin kullanma zamanını işveren belirler. İşçi kendiliğinden bu izni kullandığını belirterek izne ayrılamaz. İşçinin işverenden bir talebi olmaksızın iş arama iznini kullanmak gayesiyle işyerini terk etmesi işçinin iş görme borcuna aykırılık oluşturabileceği gibi devamsızlık nedeniyle işveren tarafından haklı feshe de imkân yaratabilir.
Yeni iş arama izni bildirim süresi tanınarak yapılan fesihlerde söz konusu olur. İşverence Kanunun 25’nci maddesine dayanarak yapılan haklı nedenle fesihlerde böyle bir yükümlülük olmadığı gibi, belirsiz süreli iş sözleşmesinin bildirim süresi tanınmaksızın derhal feshinde ya da bildirim sürelerine ait ücretin veya ihbar tazminatının peşin ödendiği hallerde yeni iş arama izni verilmesi gerekmez. İş arama izni kısmi süreli iş sözleşmesi ile ya da çağrı usulü çalışan işçiler yönünden de geçerlidir. Mevsimlik olarak çalışan işçilere ihbar öneli tanınması gerektiğinden iş arama izinleri de verilmelidir. İşçinin iş sözleşmesinin askıda olduğu bir dönemde ihbar öneli kullandırıldığında işçiden iş görmesi beklenmeyeceğinden iş arama izni verilmesi de gerekmez. Ancak ihbar öneli içinde askı süresinin bitmesi halinde işçi kalan bildirim süresi içinde iş görme edimini yerine getirmek zorunda olduğundan, böyle bir durumda işçiye iş gördüğü günler için iş arama izni verilmelidir.
İŞÇİNİN İŞ SÖZLEŞMESİNİ FESHETTİĞİNDE DE İŞ ARAMA İZİN HAKKI VARDIR
Önemle belirtelim ki, işçinin işverene bildirim süresi tanımak suretiyle fesih yoluna gitmesi halinde de, işverence yeni iş arama izni verilmesi gerekir. Yasada sadece bildirim süresinden söz edilmiş, bu süreyi işçinin ya da işverenin tanımış olması arasında ayrım yapılmamıştır. İhbar öneli tanımak suretiyle sözleşmeyi feshinden sonra da işçinin iş arama ihtiyacı devam edebilecektir. Hatta işçi bu arada yeni bir iş bulmuş olsa dahi, iş arama ihtiyacı devam eder. Zira bu sayede daha iyi bir iş bulma imkânına kavuşabilecektir.
İŞÇİ İSTERSE İŞ ARAMA İZNİ TOPLU OLARAK KULLANDIRILABİLİR
İş arama izni ancak işçinin isteği ile toplu olarak kullandırılabilir. İşçinin bu konudaki talebini işverene önceden bildirmesi ve iş arama izni toplamını işten ayrılacağı günden önceki günlere karşılık gelecek şekilde ayarlaması şarttır. İşveren, işçinin usulüne uygun toplu kullanma talebini kabul etmek zorundadır.İşçinin iş arama iznini toplu olarak kullanmayı istemesi halinde toplam saat sayısının bir iş günündeki çalışılan saate bölünmesi gerekir. İşçinin çalıştırılmadığı hafta tatili ile bayram ve genel tatil günleri için yeni iş arama izni verilmesi gerekmez. Yargıtay’a göre, iş arama izninin kullandırılmaması ya da eksik kullandırılması işçiye haklı nedenle fesih imkânı verir. Yine işçiye iş bulma ihtimalinin zayıf olduğu saatlerde izin kullandırtılması da işçi için haklı fesih nedenidir.
Sonuç olarak, ihbar önelleri içinde iş arama izni kullanılması işçi açısından bir hak, işveren açısından ise bir yükümlülüktür. İş arama iznine hak kazanmak için iş sözleşmesinin ihbar önellerine uygun olarak feshedilmiş olması yeterli olup fesih iradesinin kimden geldiğinin bir önemi yoktur. İşveren iş arama iznini kullandırmaması halinde zamlı ücret ödemek zorunda kalabileceği gibi haklı fesih nedeniyle kıdem tazminatı yüküyle de karşı karşıya kalabilecektir. Bu nedenle işverenlere ihbar önelleri içindeki işçilerine iş arama izinlerini kullandırmasını ve bu izinlerin kullandırıldığına dair kayıt tutmalarını önemle tavsiye ederiz.
