Tüm krizlerin ağababası

Bu yıl Nobel İktisat Ödülü’nü alan Princeton Üniversitesi öğretim üyesi Paul Krugman aynı zamanda New York Times gazetesinde köşe yazarı. Blog yazıları şu günlerde çok ilgi çekiyor: (http://krugman.blogs.nytimes.com).

Salı günü iddialı bir başlık atmıştı: “Tüm Döviz Krizlerinin Anası”. Ne dediği anlaşılıyor ama bizim “babaerkil” kültürümüz dile de yansır. Bence “ağababa” daha iyi bir tercüme olurdu. Neyse, yazı medyada çok yankı buldu.

Krugman’ı 2003’te Eczacıbaşı Menkul Değerler A.Ş. İstanbul’da ağırlamıştı. Hem ABD hem de dünya ekonomisi hakkındaki beklentilerinin karamsarlığı izleyenleri şaşırtmıştı. Söylediklerini 26 Ekim-4 Kasım 2003 arasında (beş yazı) özetlemiştim.

Olaylar Krugman’ın dediği yönde gelişti. Mali krizin bu kadar gecikeceğini biliyor muydu? Böylesine yaygın ve derin olacağını öngördü mü? Sanmıyorum. Ama sonuç değişmiyor. Haklı çıktığı çok açıktır.

Mali krizin boyutu

Bu arada benim de bir şanssızlığım oldu. Cuma günü Şanlıurfa’da yaptığım konuşmada “2008 gelmiş geçmiş bütün mali krizlerin ağababasıdır” dedim. Ne var ki, söz uçucudur ben yazıya dökmekte sallanınca patenti Krugman’a kaptırdım.

Lafın buraya geleceği bir süredir belli olmuştu. 1929’da patlak veren mali krize ve ardından gelen “Büyük Buhran”a referanslar hızla artmaya başlamıştı. Ateş olmayan yerden duman çıkmaz derler.

İki dönemi karşılaştıralım. 1929’da piyasa ekonomisi dünyanın sanayileşmiş iki bölgesi (K. Amerika ve B. Avrupa) ile sınırlı idi. Geri kalan tarım ekonomilerinde mali kesim yok denecek kadar azdı. Dolayısı ile mali kriz sadece gelişmiş dünyayı vurdu.

Son elli yılda bu manzara kökten değişti. Tüm dünyada hızlı sanayileşme Sovyetler Birliği’nin dağılması ve Çin-Hindistan ikilisinin piyasa sistemine katılmaları ile noktalandı. Böylece mali krizin tüm küresel ekonomiye bulaşmasının nesnel koşulları hazırlandı.

İstediğiniz kriteri seçebilirsiniz: Mali kayıplar, volatilite, vs. 2008’in 1929’dan daha derin, daha maliyetli, daha yaygın, daha sert vs. Velhasıl daha büyük bir mali kriz olduğunu göreceksiniz. Benim bu konuda hiçbir tereddüdüm kalmadı.

“Büyük Buhran 2” mi?

Bir sonraki soru hayati önem kazanıyor. Küresel mali krizi 1929’dan bile büyükse, devamı da 1930’lar kadar kötü mü geçecek? Daha açık ifade edelim. 2010’lu yıllarda dünya ekonomisini uzun ve derin bir depresyon mu bekliyor?

Krugman dahil, meslektaşların ezici çoğunluğu “Büyük Buhran” benzeri ağır bir bunalımın engellenebileceği görüşündedir. Krizin başlamasından bu yana hükümetlerin devreye soktuğu aktif ve kararlı müdahaleler bu görüşü güçlendiriyor.

Geri planda 1929 ve sonrasında yapılan iktisat politikası hatalarından alınan dersler vardır. Mali krizler, mali piyasaların doğasında yer alır. Mali krizleri bunalıma dönüştüren ise özellikle para ve maliye politikalarının krizle mücadelede yetersiz kalmalarıdır.

Son olarak, Krugman’ın bugünün kitabını on yıl önce yazdığını hatırlatalım: 1999’da “Bunalım Ekonomisinin Geri Dönüşü” yayınlandı. (Türkçesi: Literatür Y. İstanbul 2001)