Reel kesimin kur riski

Bir ekonomide dış açık nasıl oluşur? Ekonomik birimler üretimden elde ettikleri gelirin üzerinde harcama yapar. Dış açığın olmazsa olmaz koşulu budur. Bir ekonomi başka türlü dış açık veremez.

Gelirin üzerinde harcamanın kaynağı nedir? Biri yabancılara varlık satışıdır. Gayrimenkul (ve borsa) dâhil yabancı sermaye girişidir. Riski düşüktür. Diğeri yurt dışına borçlanmadır. Bilançolarda birikir. Riski yüksektir.

Hangi birimler? Önce devlete bakılır. Harcama fazlası bütçe açığıdır. Ama içeriden finanse edilebilir. Geri kalan harcama fazlası özel kesimindir.

Banka-reel kesim ve tüketici-firma ayırımı yapılır. Kimin bilançosunun bozulduğu önemlidir.

Reel kesimin net borcu

En kapsamlı veri uluslararası yatırım pozisyonudur. Kamu ve özel kesimin tüm varlık ve yükümlülüklerini gösterir. Sonra net dış borç gelir. Kamu ve özel kesimin dış dünya ile mali borç/alacak ilişkisini yansıtır.

Bir diğeri reel kesimin borç ve alacaklarıdır. Merkez Bankası hesaplıyor. 2012 sonuçları yeni açıklandı. Adı içeriğini özetliyor: “Finansal kesim dışındaki firmaların döviz varlık ve yükümlülükleri”.

Türkiye’nin ilginç durumu biliniyor. Kamu açığı küçüldü ama dış açık büyüdü. Yani dış açık birebir özel kesim bilançolarına yansıdı. Reel kesimin taşıdığı kur riski önem kazandı.

Kur riskinde patlama

Bir tanımı değiştirdim. Varlıklardan dışarıdaki yatırımları düşüyorum. Likit değildir. Ayrıca yükümlülük sadece borçlardan oluşuyor. Reel kesimin dövizle borç, alacak ve net borç (kur riski) sayıları şöyle seyrediyor.

2003’te 49, 25 ve 24 milyar dolar; 2008’de 152, 70 ve 82 milyar dolar; 2012’de 227, 76 ve 153 milyar dolar. Reel kesim kur riski artışı çarpıcıdır: Dört yılda 71 milyar dolar, dokuz yılda 129 milyar dolar. Net hata noksan dâhil dönem dış açığının yarısına yakındır (yüzde 45).

Kur riskinin bir bölümü ihracatçılarındır. Kur hareketinden az etkilenir. Büyük bölümü iç piyasaya üretim yapan firmalarındır. TL’nin değer kaybı bunları hırpalar. İktisat politikasının esas açmazı budur. Değerli TL ile kur riski sürekli büyüyor. Kurda düzeltme ise kısa dönemde büyük maliyet yaratıyor. Kırk katır-kırk satır hikâyesidir.