Orta sınıfı tanımlamak

Ülkenin yaşadığı büyük değişimin nicel boyutu tüketim verilerinde izleniyor. Elektrik, doğal gaz, çimento, otomobil, telefon, bilgisayar, çamaşır makinesi, televizyon, iç hat uçuşu vs. tüm refah göstergeleri hızla artıyor.

Değişimin nitel boyutu ise çok daha zor saptanıyor. Adı üstünde, “nitel” sözcüğü ölçme sorunlarına işaret ediyor. Toplumu oluşturan bireylerin ve birey gruplarının kendilerini ve içinde yaşadıkları dünyayı tanımlama biçimlerini kapsıyor. Zihniyetlerini ve algılamalarını yansıtıyor. Buna karşılık söz konusu nitelikler toplumsal belirlenmenin esas eksenlerini oluşturuyor. Bugünü yarına bağlayan karmaşık süreçleri kestirmek için mutlaka onlara ulaşmak ve anlam kazandırmak gerekiyor.

Yeri geldikçe hatırlatmak ihtiyacını duyarım. Gelişmişlik öncelikle nitel bir olgudur. Toplumların kendilerini anlama becerileri ile refah düzeyleri arasında bire bir ilişki vardır. Üstelik nedensellik ilkinden ikincisine doğru gider.

Önemli bir araştırma
Elimde çok ilginç ve yararlı bir araştırmanın sonuçları var. Projeyi Boğaziçi Üniversitesi ve Açık Toplum Enstitüsü desteklenmiş. Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Hakan Yılmaz’ın yönetiminde bir ekip tarafından gerçekleştirilmiş.

“Türkiye’de Orta Sınıfı Tanımlamak - Ekonomik Düzeyleri, Siyasal Tutumları, Hayat Tarzları ve Dinsel-Ahlaki Yönelimleri”. Ek bilgi için info@osiyaf.org.tr adresine müracaat edilebilir. Projede orta sınıf kavramı üstüne bir literatür taraması yer alıyor. Toplumsal piramidin tepesindeki güçlüler-zenginler ve dibindeki güçsüzler-fakirler arasına sıkışan ilginç toplumsal kesimin özellikleri ortaya çıkartılıyor. Örneğin orta sınıf kavramının Aristo ve Madison (ABD’nin kurucularından) tarafından kullanıldığını görüyoruz.

Ardından esas soru geliyor. Günümüz Türkiye’sinde bir orta sınıftan bahsedebilir miyiz? Araştırma bu hayati konuyu beş ana başlık altında inceliyor: Algılar-beklentiler; siyasal gruplaşmalar; ekonomik gruplaşmalar; sosyal gruplaşmalar; bağlantılar-kesişmeler-çatışmalar.

Yöntemi de tanıtalım. Önce 8 ilde 56 kişi ile derinlemesine görüşmeler yapılıyor. Buradan elde edilen sonuçlar çerçevesinde oluşturulan soru kağıtları ile 18 ilde 1809 kişi ile yüz yüze görüşerek kamuoyu yoklaması gerçekleştiriliyor.

Nasıl zengin olmuş?
Resmin bütününe yerim olmadığından ilginç bir ekonomik bulguyu seçtim.

Soru: Zengin nasıl zengin olmuş? İki yanıt hakkı var (toplam yüzde 200). Olumlularla başlayalım: Çok çalışma ve çaba yüzde 47; iyi aile-iyi eğitim yüzde 23’er; zekâ-yetenek yüzde 12; dürüstlük-güvenilirlik yüzde 7. Olumsuzlarla devam edelim: Yolsuzluk-hırsızlık yüzde 20; torpille yüzde 14; yoksulları sömürerek yüzde 13; devlet desteği ile yüzde 8. Ortada şans-talih diyen yüzde 21 var.

Bu sayılara göre orta sınıfta zenginin zenginliğini hak ettiği görüşü hakimdir. Fakirliğe de aynı optikten bakılıyor. Bu sonucun beni şaşırttığını söylemeliyim. Başka ilginç bulgular da var. Araştırmayı ilgilenenlere tavsiye ediyorum.