Öğretmen maaşı yüksek mi?

İşçi ücretleri yada memur maaşları için uluslararası karşılaştırma nasıl yapılır? Cari döviz kurundan dolara çevirerek bir yere varamayız. Tanım gereği zengin ülkelerde ücret-maaş yüksek, fakirlerde düşük çıkar. Bir çözüm yolu ücret-maaş düzeyini ülkenin üretim gücü ile kıyaslamaktır. Böylece ücret-maaş düzeyinin ortalama verimin neresinde kaldığını saptayabiliriz. Böylece elde edilen nisbeten anlamlı değer ülkeler arasında bir sıralama yapmaya izin verir.

Ülkenin üretim gücünü milli gelir verileri yansıtır. İlk akla gelen, ücret-maaş düzeyini kişi başına milli gelire oranlamaktır. Kolayca A ülkesinde daha yüksek, B ülkesinde daha düşük demek mümkün olur.

Bu yöntemi önce Hazine Bakanı Mehmet Şimşek asgari ücret için, ardından Dünya Bankası Türkiye Direktörü Ulrich Zachau öğretmen maaşı için kullandı. İkisi de “Ücret-maaş düzeyi Türkiye’de çok yüksek” dedi. Hakikaten öyle mi?

Türkiye ve OECD

Öğretmen maaşı karşılaştırması zenginler klübü diye bilinen OECD’nin eğitim üzerine bir araştırmasından alınmadır. Tabloyu ilke kez “The Economist” 27 Eylül 2007 tarihli sayısında yayınlamıştı.

OECD araştırması 2005 içindir. Daha güncel olması için 2006 milli gelirini tercih ettim. Dünya Bankası veri tabanını kullandım. Maaş oranlarının 2005’den 2006’ya sabit kaldığını varsaydım.

Önce Türkiye: milli gelir (GSYH) 402 milyar dolar, nüfus 73 milyon kişi, kişi başına milli gelir 5.5 bin dolar, yıllık öğretmen maaşı 13.9 bin dolar. Öğretmen maaşı kişi başına gelirin yüzde 254’ü çıkıyor.

OECD üyesi zengin 24 ülke toplamı ise şöyle: milli gelir 34.9 trilyon dolar, nüfus 942 milyon, kişi başına gelir 37 bin dolar, yıllık öğretmen maaşı 47 bin dolar. Öğretmen maaşı kişi başına gelirin yüzde 125’i bulunuyor. Bu sayılara göre Türkiye’de öğretmenlerin nisbi durumu zengin OECD ülkelerine kıyasla iki kat daha iyi imiş. Biraz sağduyu bu işte bir bit yeniği olduğunu söylüyor. Eğitim camiasından gelen tepkilere doğrusu şaşmıyorum.

Doğru ölçmek gerekir

Evet, kullanılan ölçü açıkça yanlıştır. Gelirin verimlilikle karşılaştırılması ancak çalışanların nüfusa oranı her iki ülkede aynı ise anlamlıdır. Halbuki Türkiye ve OECD’de çok farklıdır. Doğrusu çalışan başına milli geliri kullanmaktır.

2006’da toplam çalışan (istihdam) Türkiye’de 22.3 milyon kişi, OECD’de 444 milyon kişidir. Buradan Türkiye’de çalışan başına milli gelirin 18 bin dolar ve öğretmen maaşının çalışan başına gelirin yüzde 77’si hesaplanıyor. OECD için bu sayılar 78 bin dolar ve yüzde 62’dir. Öğretmen maaşı gene Türkiye’de yüksektir.

Bu ölçü de yanlıştır. Çünkü Türkiye’de düşük verimli tarım kesiminin istihdamda payı büyüktür. OECD’de tarımın hem istihdamda payı düşüktür hem de verimi yüksektir. Doğru karşılaştırma tarım-dışı çalışan başına milli gelirin kullanılmasını gerektirir. Türkiye’de tarım-dışı çalışan başına milli gelir 22.5 bin dolar, öğretmen maaşının tarım-dışı çalışan başına gelire oranı yüzde 62’dir. Şansa bak, doğru ölçülünce Türkiye’de öğretmen maaşı OECD ortalamasına eşit çıkmaktadır.