Mundell’i dinledik

Cuma günü Nobel ödüllü ünlü Kanadalı iktisatçı Robert Mundell’i dinledik. Columbia Üniversitesi’nden iki başka iktisatçı ile birlikte Bahçeşehir Üniversitesi davet etmiş. Üniversite yönetimini kutluyorum.

Mundell çok önemli bir iktisatçıdır. 1960’ların başında makroiktisat teorine dış dünyayı anlamlı şekilde katan ilk modelleri kurmuştu. İktisat politikası tartışmalarına yeni bir boyut getirdi. O çalışmaları ile Nobel kazandı.

Açık ekonomi modelleri makroiktisat derslerinde en zor konuların başında gelir. Zor olduğu ölçüde önemlidir. Sermaye akımlarının devreye girmesi ile para ve maliye politikalarının etkilerinin kur rejimine göre nasıl farklılaştığı anlatılır.

Bu Mundell’in yakın geçmişte Türkiye’ye ikinci gelişi. Mayıs 2006’da İş Yatırım davet etmişti. Yine çok önemli bir konuşma yapmıştı. İzlenimlerimi iki yazı ile okuyucularıma aktarmıştım (27 ve 30 Nisan 2006).

Dünya para sistemi

Usta tanımı her meslekte aynıdır. Ayrıntılar içinde kaybolmadan işin özüne inebilmek, esas nedenleri yakalayabilmek anlamına gelir. O açıdan Mundell’in konuşmasını merakla bekliyordum.

Daha önce yazdıklarından neler diyebileceği hakkında bir fikrim vardı. Ama kendi ağzından dinlemek başka oluyor. Nitekim ufuk açıcı konuşması kafamda çok önemli bazı ilişkilerin netleşmesini sağladı.

Mundell’in tezini şöyle özetleyebiliriz. Tek tek ülkeler için dalgalı kur rejimleri yararlı olabilir. Geri planda politika hatalarından ya da dış şoklardan kaynaklanan dengesizliklerin düzeltilmesinde döviz kurundan yararlanmayı mümkün kılması yatar.

Ancak, olaya dünya para ve ödemeler sistemi açısından bakınca resim değişir. Kur hareketlerinin ekonomik temellerden kopması ihtimali yüksektir. Ayrıca küresel likidite artışı denetlenemez. Dolayısıyla dalgalı kurlar mali kesimde istikrarsızlık nedeni olur.

Bu yargısını ampirik gözlemlerle destekledi. Dolar-euro paritesindeki büyük dalgalanmaların ekonomik temellerle açıklamanın imkansızlığını vurguladı. Bretton Woods (sabit kur) döneminin tersine, dalgalı kurla birlikte sürekli bir yerlerde bankacılık krizleri yaşandığını hatırlattı. 2000 sonrasında dünya döviz rezervlerinde patlamayı gösterdi.

Kuzey Atlantik Para Birliği

Dalgalı kurun dünya para sisteminde yarattığı zafiyetler nasıl çözülebilir? Son krizi gördükten sonra acaba altın standardına geri dönülmesini mi önerecek diye merak ediyordum. Onun yerine kendi içinde kuru sabitlemiş para birliği blokları önerdi.

Dikkat edilirse, Mundell’in savunduğu görüşün tipik örneği eurodur. Avrupa Para Birliği onun savunduğu fikirlerin başarılı bir uygulamasıdır. Dolayısı ile Mundell benzer para birliklerinin oluşturulması gerektiğini söyledi.

Çok sayıda potansiyel para birliği örneği verdi: ABD-Çin Pasifik bloku (Japonya, Çin, vs.) Geniş Avrupa (AB, Rusya, vs.) NATO ülkeleri vs. Türkiye’nin sonuncusunda kurucu üye olacağını da ekledi.

Mundell haklıdır. Bugünkü hali ile dünya para ve ödemeler sisteminin yetersizliği son mali krizde iyice ortaya çıkmıştır. Kapsamlı bir reform kaçınılmaz ve acildir. Maalesef gelen işaretler umut verici değildir.