Kuşbakışı küresel düzeltme

Yılın son yazılarında tüm krizlerin ağababasına bakıyoruz. Mali krizin gerisinde son yirmi yılda küresel reel ekonomide biriken büyük dengesizliklerin yattığını vurguladık. Mali kesimin rolünü ABD-Çin örneği üstünden açıkladık.

Bir yanda tükettiğinden fazla üretmek isteyen Çin, öte yanda ürettiğinden fazla tüketmeye çalışan ABD var. Aynı denklemin içindeler. ABD mali sistemi onları birbirine bağlayan mekanizmayı sağlıyor.

İşte, mali kriz bu bağı kopartıyor. ABD’de sürdürülemez kredi genişlemesi krizle birlikte kredi daralmasına dönüşüyor. Denklem çalışıyor. ABD tüketim ve yatırım harcamalarını kıstıkça Çin’de üretim aynı hızla geriliyor.

Küresel ekonominin önündeki temel sorun denklemin bundan sonraki seyridir. Daha açık soralım. Ürettiğinden fazla harcayan ekonomilerle (ABD) ürettiğinden az harcayan ekonomiler (Çin) arasında üretim-harcama dengesi nasıl yeniden tesis edilecek?

Düzeltme biçimleri

Bir gerçeği hatırlatalım. Ekonomilerde kayıp ve kazançlar birbirini götürmez. Teknik tabirle, yaşamda sıfır toplamlı oyunlar istisnadır. Herkesin kazanacağı ya da herkesin kaybedeceği durumlar ise kuraldır.

Reel dengesizliğin düzelmesi nasıl olacak? Tüketimin üretime oranı ABD’de düşecek, Çin’de ise yükselecek. Dört bilinmeyenimiz var: ABD ve Çin’de tüketim ve üretim miktarları. Mantıki alternatiflere bakalım.

Bir uç halden yola çıkalım. Her iki ülkede hem üretim hem tüketim azalır. Ama ABD’de tüketim üretimden daha hızlı, Çin’de ise daha yavaş azalır. Reel dengesizlik küresel küçülme ile düzelmiştir. İki taraf da kaybetmiştir. Buna “Büyük Buhran” diyebiliriz.

Diğer uç hale geçelim. Her iki ülkede hem üretim hem tüketim artar. Ama ABD’de üretim tüketimden daha hızlı, Çin’de ise daha yavaş artar. Reel dengesizlik küresel büyüme ile düzelmiştir. İki taraf da kazançlıdır. Buna “yumuşak iniş” diyebiliriz.

İki uç hal arasında çok sayıda alternatif olabilir. Biri ilginç: ABD’de tüketim azalır üretim artar, Çin’de üretim azalır tüketim artar. Reel dengesizlik küresel durgunlukla düzelmiştir. İki tarafın da kaybı ve kazancı vardır. Buna “sert iniş” diyebiliriz.

Anahtar iktisat politikalarıdır

Fiilen küresel düzeltmenin alacağı şekli iki tarafın uygulayacağı iktisat politikaları belirler. Dikkatinizi çekerim. Denklemin bir tarafı tek başına kaderini kontrol edemez. Kendisinin ne yaptığı kadar ötekinin ne yaptığı önemlidir.

Örnek olarak “yumuşak iniş” sağlayabilecek politika kümesine bakalım. Çin: Gevşek para ve maliye politikası ve Yuan’ın değer kazanması. ABD: Sıkı para ve maliye politikası ve doların değer kaybı. Ne anlama geliyor? Çin ihracatla büyümekten, ABD iç taleple büyümekten vazgeçiyor. Hem kendileri hem küresel ekonomi kazanıyor.

Bu noktada çok haklı bir soru gündeme geliyor. Mali krize rağmen denklemi eski haline geri döndürmek mümkün müdür? Daha açık soralım: Küresel üretim-tüketim dengesizliğini düzeltecek yerde sürdürmeyi amaçlayan bir politika kümesi olabilir mi?

Yerim bitti. Pazar günü devam edeceğim.