Küresel düzelme üstüne

Küresel piyasalar şaşırtmaya devam ediyor. Hafta tedirgin başlıyor dedik. Hiç de öyle olmadı. Tersine, dünya borsaları geçen haftanın kayıplarını kısmen telafi etti. İyimserliğin nedenlerini anladığımı söyleyemem.

Dünya Ekonomik Görünümü Nisan sayısındaki büyüme tahminleri IMF tarafından güncellendi. Dünya ekonomisinin 2010’da yüzde 4.6 büyümesini öngörüyor. 2011’i yüzde 4.3’te sabit tuttu. Aşağı yönlü risklere vurguyu artırdı.

Sanayi üretimi mayıs sonuçları çıktı. Geçen yıla göre toplam sanayide yüzde 15.6, imalat sanayiinde yüzde 16.5 üretim artışı var. Nisana kıyasla takvim ve mevsim etkisi temizlenmiş artış ise, aynı sıra ile yüzde 1.9 ve yüzde 1.7 çıktı. Büyüme için iyi haberdir.

Merkez Bankası reel döviz kuru hesaplarını yeniledi. Baz yılın eskimesi nedeni ile eski serinin yetersiz kaldığı biliniyordu. Bu arada birim ücret ve gelişmiş ve gelişen ülkeler için ayrı endeksler geldi. Ayrıntılarına bakamadım. Genelde olumlu karşılıyorum.

Kriz ve reel dengesizlikler

2008 krizini ABD bankacılık kesiminde biriken zafiyetlerin tetiklediği konusunda az çok fikir birliği var. Bir kesim analizi burada durduruyor. Faturayı mali kesimin içsel işleyişine ve ilgili iktisat politikalarına kesiyor. Çözümü de mali kesimde görüyor.

Ben öbür cenahta yer alıyorum. Baştan itibaren krizin esas nedeninin son yirmi yılda dünya ekonomisinden biriken reel dengesizlikler olduğunu vurguluyorum. Dolayısı ile ağırlığı reel düzeltme sürecine veriyorum.

2008 sonunda, mali krizin en sıkıntılı günlerinde, tavrımı dört yazılık bir dizi ile özetledim (23-30 Aralık 2008). Analizin odağında üretim ve talebin küresel dağılımında oluşan dengesizlik ve nasıl düzeleceği yatıyordu.

ABD-Çin ilişkisini örnek olarak kullandım. Bir yanda sanayileşme modelini tükettiğinden fazla üretmek üzerine inşa etmiş Çin var. Kime satacak? Mutlaka birinin ürettiğinden fazla tüketmesi gerekiyor. ABD bu görevi üstlenmişti.

Bu durumda düzeltme kolay tanımlanıyor: tüketimin üretime oranı ABD’de düşerken Çin’de yükselecek. Böylece reel dengesizlik ortadan kalkacak ve herkes mutlu olacak. Ne var ki bu basit formülün içinde ciddi tuzaklar gizleniyor.

Tuzaklara dikkat

İlk tuzak tüketim denince özel kesim tüketim harcamalarının Anlaşılmasıdır. ABD’de özel tasarrufların yükselmesi düzeltme sürecinin başladığı şeklinde tefsir ediliyor. Halbuki kamu tüketimi eklenmelidir. Bütçe açığı kamu tüketiminde artışı göstermektedir.

Fevkalade önemlidir. Resesyon, yüksek işsizlik, doların (yuan dışında) değer kaybı vs. rağmen ABD’nin dış açığı sürüyor. Ekonomi canlanırsa dış açık gene eski düzeyine tırmanacaktır. Düzeltme sürecinin başlamadığına işarettir.

İkincisi düzeltme formülünde tüketimin düzeyi değil üretime oranı vardır. Çok sayıda alternatif olabilir. Uç hal korkutucudur. Üretim düşer, tüketim daha fazla düşer, dış açık kapanır. “Büyük Buhran” muadili bir ekonomik çöküş demektir.

Dikkat ederseniz, şu ana kadar sadece denklemin bir tarafına, ABD’ye yoğunlaştık. İlginç ipuçlarına ulaştık. Ama resmin tümünü görmek için Çin’in tavrına bakmak zorundayız. Küresel düzeltme analizine devam edeceğim.