Küçülmenin kaynakları

Petrol zengini Abu Dhabi sonunda Dubai’ye yardım elini uzattı. 10 milyar dolar acil destek son haftaların belirsizliğini kısmen ortadan kaldırdı. Mali piyasalar sevindi. Bu arada dolar değer kazandı. Altın ve petrol geriledi.

Euro bölgesinde kamu açığı sorunu nasıl çözülür? İlk uygulama İrlanda’dan geldi. The Economist’ten öğrendim. Memur maaşları düşüyor. En altta yüzde 5, orta kademede yüzde 8, yüksek maaşlarda yüzde 15 indirim yapılıyor. Vay vay vay...

Merkez Bankası’nın 2010 için belirlediği para politikası yeni polemikleri tetikledi. Yüksek faiz cephesi sert eleştiriler yöneltiyor. Olumlu bulduğumu ayrıntılara girmeden Pazar günü açıklamıştım. Herhalde bu topa biz de gireriz.

Tarihi küçülme rekoru

Üçüncü çeyrekle birlikte kriz dönemi milli gelir verileri tamamlandı. Türkiye’de milli gelirin küçülmesi bir yıl (dört çeyrek) sürer. Ondan sonra tekrar pozitif büyümeye geçilir. 2001 istisnadır ama dördüncü çeyrek büyümesi yüzde 0.3’tür. Nedenlerine girmiyorum.

Dolayısı ile artık 2009 krizinin milli gelire nasıl yansıdığını görebiliyoruz. Uyarı: 2009’un tümü açıklanırken ilk üç çeyrek verilerinde düzeltme yapılacaktır. Ama ana eğilimler değişmez.

Küçülme dönemi 2008’in son çeyreğinde başlıyor. 2009’un üçüncü çeyreğinde bitiyor. Yöntem olarak temel harcama kalemlerinin büyümeye katkısını kullanıyoruz. Bir yıllık dönemi bir önceki bir yıllık dönemle karşılaştırıyoruz.

Bu dönemde milli gelir (Gayrisafi Yurtiçi Hasıla-GSYH ) yüzde 7.9 küçüldü. 1998 bazlı seride küçülme rekorudur (2001 krizi: Yüzde 5.9). 1987 bazlı seride de rekordur (1994 krizi: Yüzde 6.9). Yani, milli gelirde küçülme açısından yakın tarihin en kötüsüdür.

Üç krizin verileri

Ana talep kategorilerine bakalım. Özel tüketimin küçülmeye katkısı 2.9 puandır. 1.1 puanı ulaştırma-haberleşme kaleminden (araç satışları) geliyor. Özel tüketimin küçülmeye katkısı 2001’de 4.5 puan, 1994 krizinde 4.9 puandı.

Kamu tüketimi küçülmeyi azaltıcı yönde, yani artı 0.3 puan katkı yaptı. Maliye politikasındaki gevşemeden kaynaklanıyor. Halbuki 2001’de eksi 0.1 puan, 1994’te eksi 0.3 puandı. Toplam tüketimin küçülmeye katkısı 2.6 puandır (2001: 4.6 puan; 1994: 5.2 puan).

Yatırımların küçülmeye katkısı 5.5 puandır (2001: 6.5 puan; 1994: 6 puan). Tüketim artı yatırım iç talebi oluşturur. Küçülmeye katkısı 8.0 puandır (2001 ve 1994: 11.1 puan).

İhracatın küçülmeye katkısı 2.2 puandır. 2001’de ve 1994’te ihracat artı katkı yapmıştı: 0.8 puan ve 3.3 puan. İthalat küçülmeyi azaltıcı artı 6.4 puan katkı yaptı (2001: Artı 5.7 puan; 1994: 6.3 artı puan) Toplamı dış taleptir: Artı 4.3 puan (2001: artı 6.5 puan; 1994: Artı 9.9 puan).

İç ve dış talep toplamına nihai talep deniyor. Küçülmeye katkısı 3.7 puandır (2001: 4.6 puan; 1994: 1.2 puan). Geriye stok değişiminin küçülmeye katkısı kalıyor: 4.2 puan (2001: 1.1 puan; 1994: 4.6 puan).

Özetleyelim. Küçülmede özel tüketimin rolü iki krize kıyasla düşüktür. Kamu tüketimi talebi artırıcı etki yapmıştır. Yatırımların payı da daha düşüktür. Yani rekor küçülme iç talep daralmasından kaynaklanmıyor. 2001’le farkta stoklar (3.1 puan), 1994’le farkta ihracat (5.5 puan) öne çıkıyor. Devam edeceğim.