Kriz ve ihracat

Milli gelir verilerini incelemeye devam ediyoruz. Son iki yazıda konjonktüre odaklandık. Bir yandan son iki yılda milli gelirin ve bileşenlerinin seyrini saptıyoruz. Aynı anda 2001 krizi ile karşılaştırıyoruz.

Takvim ve mevsim etkisi temizlenmiş serilerin gösterdiklerini kısaca özetleyelim. Resesyon bir yıl sürüyor. Ekonomi 2008 ilkbaharında (ikinci çeyrek) küçülmeye başlıyor. 2009 kışında (birinci çeyrek) dibe vuruyor. Sonra toparlanıyor.

Resesyon homojen değil, iki farklı dönemi var. İlk yarı çok hafif, ikincisi ise çok ağır geçiyor. Esas küçülme 2008 sonbaharı ve 2009 kışında yaşanan çöküşten kaynaklanıyor. Özel tüketim harcamaları da bu dönemde çöküyor. Nedenleri önemli.

Hangi kriz daha ağırdı? Özel tüketim harcamaları 2001 krizinde hem daha önce ve daha sert daralıyor hem daha geç toparlanıyor. Dolayısı ile 2001-2009 farkını anlamak için milli gelirin diğer kalemlerine bakmak gerekiyor.

Tanımlar

Sıra kriz dönemi mal-hizmet ihracatına geldi. Yöntemle ilgili bir uyarı yapalım. İhracat deyince dış ticaret ve ödemeler dengesi verileri öne çıkıyor. Bunlar fiili dolar cinsinden verilerdir. Parite ve fiyat etkilerini taşır.

Halbuki milli gelir TL ile hesaplanıyor. Büyüme hızı için 1998 fiyatları sabit tutuluyor. O nedenle milli gelir muhasebesinin “mal-hizmet ihracatı” kalemi daha gerçekçi oluyor. Diğer verilerle uyumluluğunu zaten kontrol ediyorum..

Hizmet sözcüğünün altını çizelim. Sayılar turizm, taşımacılık, danışmanlık vs. dışarıya satılan çeşitli hizmetleri de kapsıyor. Cari işlemler dengesinin mal ve hizmet gelirleri bölümüne eşdeğerdir.

Önce takvim ve mevsim etkisini temizliyoruz. Kriz öncesi zirve noktasını 100 alarak bir hacim endeksi oluşturuyoruz. Seriler 2009 krizi için 2008’in ilk çeyreğinde, 2001 krizi için 2000’in son çeyreğinde başlıyor. Kolay okunması için tarih ekseninde sadece son iki yıl yer alıyor.

Küresel resesyonun etkisi

Mal-hizmet ihracatının iki krizde ne kadar farklı davrandığı grafikte çok net şekilde görülüyor. Resesyonun ilk iki çeyreğinde iki eğri adeta aynı gidiyor. İhracat yatay seyrediyor. Ama üçüncü çeyrekten itibaren eğriler ayrışıyor.

2008 sonbaharında ihracat çöküyor (11 puan). Lehman Biraderler’in battığı, dünya ticaretinin durduğu küresel kriz günleridir. İlginç; ihracat sadece o dönemde düşüyor. Sonra yumuşak bir artış başlıyor. Ama kriz öncesi düzeye ulaşamıyor. 6 puan altta bitiriyor.

2001 krizinde de resesyonun üç ve dördüncü çeyreklerinde ihracatta bir daralma var. Fakat ardından güçlü bir toparlanma geliyor. 2002 yazında ihracat kriz öncesinin 6 puan üzerine çıkıyor.

2008 sonbaharındaki çöküş tümü ile küresel krizden kaynaklanıyor. Türkiye’nin yapabileceği bir şey yoktu. 2009’da zayıf artış nasıl açıklanabilir? Hatırlatalım. 2001’de kurun patlaması ihracatı teşvik etti. 2009’da ise TL çok az değer kaybetti. Fevkalade önemlidir.

Pazar günü yatırımlarla devam edeceğim.