Kapitalizmin geleceği

Varlık fiyatları ekonomik temellerden koptu mu? Mali piyasalarda oynaklığın yükseldiği kesin. Paskalya tatili sonrası borsalar düştü. ABD tahvilleri ve dolar güvenli liman oldu. İçeride döviz sepeti bir ara 2.10 TL’ye kadar çıktı. Merkez Bankası tepki verince gevşedi.

Şubat dış ticaret endeksleri TÜİK tarafından açıklandı. Geçen yıla göre ihracat miktar endeksi yüzde 18 artarken ithalat yüzde 1 azaldı. Takvim ve mevsim etkisi arındırılınca eğilim değişmiyor. Önceki aya göre ihracat yüzde 5 artarken ithalat yüzde 0.2 azaldı.

Şubat ödemeler dengesi Merkez Bankası tarafından yayınlandı. Piyasa cari işlemler açığını 4.6 milyar dolar bekliyordu. 4.2 milyar dolar çıktı. Yıllık açık 75.2 milyar dolara geriledi. Dış dengede toparlanma ilkbaharda iyice belirginleşecektir.

Fay hatları

Geçen hafta İstanbul’da ilginç bir toplantı yapıldı. Gelecek Zirvesi Garanti Bankası tarafından düzenlendi. Osman Ulagay yönetti. Oxford’dan Timothy Ash siyaseti, Chicago’dan Raghuram Rajan ekonomiyi anlattı.

Rajan’ın parlak bir özgeçmişi var. Hindistan’da eğitim görmüş ama ABD’de çalışıyor. Genç yaşında IMF’e baş iktisatçı seçildi. Küresel krizi 2005’de öngördü. 2010’da yayınladığı “Fay Hatları Gizli Kırıklar Dünya Ekonomisini Hala Nasıl Tehdit Ediyor” başlıklı kitabı ödül aldı.

Kitabı yeni bitirdim. Çok beğendim. Küresel krizin nedenlerinin en kapsamlı analizi diyebilirim. Özellikle olayın siyasi boyutlarını çok iyi anlatıyor. Görüşlerinin büyük bölümüne katılıyorum.

Kriz sırasında “konjonktür” kavramını tanımlamıştım. Birbirinden bağımsız olabilen süreçlerin üst üste çakışması anlamına gelir. Fay hatları bunları temsil ediyor. Dolayısı ile krizden çıkmak için her birine ayrı çözüm getirmek gerekiyor.

Rajan’dan birkaç fay örneği verelim. ABD’de yetersiz eğitimin gelir dağılımını bozmasına siyasetin tepkisi kredi sistemini zayıflatıyor. Başta Çin, bazı ülkelerin ihracatla büyüme çabası sürdürülemez küresel dengesizlikler yaratıyor. Sermaye akımlarına bağımlılık dış açık veren ülkelerde mali kırılganlığı arttırıyor.

Hepsini saymaya yerim yetmiyor. Kitabın Türkçeye tercüme edilmesini umut ve temenni ediyorum.

Sonu geldi mi?

Toplantının esas temasını tahmin ediyorsunuz. Kapitalizmin sonu geldi mi? Devlet kapitalizmi kavramı seslendiriliyor. Çin devlet mülkiyeti ile büyüyor. Petrol zengini ülkelerde devlet fonları özel şirketlere yatırım yapıyor. Bankacılık adeta devletleştiriliyor.

Ash’ın cevabı geneldi. 1930’larda kapitalizmin (ve liberalizmin) bittiği iddialarını hatırlattı. Yaşanan sorunlara rağmen liberal-kapitalist düzenin hala gücünü koruduğunu söyledi.

Rajan reel ekonomi ile mali kesimi ayırdı. İlkinde sorun görmüyor. Özel mülkiyetin ve piyasaların dünyada yayıldığını savunuyor. Buna karşılık finansal kapitalizmin bittiğini düşünüyor. Mali kesimde yoğun kamu denetimini kaçınılmaz görüyor.