İlk çeyrekte Türkiye’nin dış borcu

Perşembe günü ilk çeyrekte kamu borcuna baktık. Net kamu borcunda gerileme vardı. Kamu dengesinin fazla verdiği anlamına geldiğini saptadık. Kamunun net dış borcunun ise 7.5 milyar dolara (milli gelirin yüzde 1.1’i) indiğini gördük.

Dış borç konusunda kafalar karışıktır. Sık sık elmalarla armutların toplandığına rastlarız. O nedenle veriler yayınlandıkça ayrıntılarına girmek ihtiyacını duyuyoruz.

Birincisi, devletin iç-dış borcu ve ülkenin dış borcu farklı şeylerdir. Vatandaşı ilgilendiren ilkidir. Kamu borcu daima vergi mükellefinin yükümlülüğüdür. Bütçe, faiz ödemeleri, vergi yükü, vs. üzerinden maliye politikasını birebir etkiler.

İkincisi, Türkiye’nin dış borcu kamu ve özel kesimin yabancılara döviz cinsinden yükümlülüklerini kapsar. Kur riskini yerliler taşır. Yabancıların yerli para ile alacakları dahil değildir. Örnek: ABD dolarla borçlandığı için dış borcu yoktur.

Brüt ve net dış borç

2008’in ilk çeyreğinde (Mart sonu) Türkiye’nin brüt dış borcu 263 milyar dolar olmuş. Bir yıl önce 215 milyar dolardı. Yani bir yılda brüt dış borç 48 milyar dolar (yüzde 22.5) artmış.

Türkiye’nin net dış borcunu hesaplamak için Merkez Bankası dahil bankacılık sisteminin döviz rezervleri bulunuyor. Mart sonunda 118 milyar dolar döviz rezervi varmış. Düşünce net dış borç 145 milyar dolar çıkıyor. Bir yıl önce 114 milyar dolarmış. Yani net dış borç son yılda 30 milyar dolar artmış.

Şimdi brüt dış borcun kamu ve özel kesim arasında dağılımına bakalım. 263 milyar dolar dış borcun 172 milyar doları (yüzde 65) özel kesimin, 91 milyar doları (yüzde 35) kamu kesiminin. Bankacılık dışı özel sektörün dış borcu ise 125 milyar dolar (yüzde 48) tutuyor.

145 milyar dolar net dış borcun 7.5 milyar dolarının (yüzde 5) kamuya ait olduğunu biliyoruz. Gerisi, 137.5 milyar dolar (yüzde 95) özel kesimin net dış borcu. Bunun 125 milyar dolarının (yüzde 86) bankacılık dışı özel kesime ait olduğunu hesaplıyorum.

Özetleyelim. Kamunun ve bankaların net dış borcu düşüktür. Net dış borcun büyük bölümü özel reel kesimin üstündedir. Üstelik son bir yılda en hızlı artış bu kalemdedir: 39 milyar dolar (yüzde 45).

Dış açık ve dış borç

Bir yılda net dış borçta görülen 30.3 milyar dolar artışı ödemeler dengesi ile kontrol edebiliriz. Mart 2008 sonunda yıllık cari işlemler açığı 40.5 milyar dolar oldu. Bunun 17.3 milyar doları yabancı sermaye ve borsaya gelen dövizle karşılandı. 23.3 milyar dolar dış borçlanma gereği oluştu.

Aradaki 7 milyar doları küresel parite değişimi açıklıyor. Mart 2007’de euro 1.32 dolardı Mart 2008’de 1.55’e yükseldi. Net dış borcun üçte birinin euro cinsinden olması halinde parite etkisi 7 milyar dolar ediyor.

Olay açıktır. Net dış borçtaki artış dış açığın borç dışı finansmanla karşılanmayan bölümüne eşittir. Dolayısı ile dış açık büyürken yabancı sermaye ve borsaya giriş azaldıkça net dış borçtaki artış hızlanacaktır. Dış finansman yükünün tümü ile reel özel kesime düşeceğine dikkatinizi çekerim.