İlk çeyrekte dış borç ve dış açık

Geçen yazıda mart sonu itibarıyla kamu net borcunu ele aldık. Hazine bu yıl bir yenilik yaptı. Üç ayda bir Türkiye’nin net dış borç stoğunu açıklamaya başladı. Maalesef bu konuda çok kafa karışıklığı var. O açıdan bakmaya değer görüyoruz.

Kamuoyu, eski alışkanlıklarla Türkiye’nin dış borcunu önemsiyor. Ama ciddi yöntem hataları yapılıyor. Bir: Türkiye’nin dış borcunda hem kamunun hem özel kesimin borçları yer alır. Bu sayıyı kamu iç borcu ile toplamak anlamsızdır. İki: önemli olan brüt değil net borçtur.

Stok verilerinin bir başka yararı vardır. Akım verilerinin sağlamasını yapma olanağı verirler. Örneğin Türkiye’nin net dış borç stoğundaki değişimle ödemeler dengesinin sermaye hesaplarını karşılaştırabiliriz.

Net dış borç artıyor

Yerleşiklerin kayda girmiş tüm yurt dışı borçları brüt dış borç stoğunu oluşturuyor.

Bir sonraki aşamada bu sayıdan Merkez Bankası ve diğer bankaların dış borçları düşülüyor. Böylece mali kesim hariç (kamu kesimi dahil) dış borç sayısına ulaşılıyor.

Neden? Çünkü bankacılık kesiminin dış borçları var ama aynı anda döviz rezervlerine sahipler. İkisi toplanarak Merkez Bankası dahil bankacılık kesimi net dış pozisyonu hesaplanıyor. Banka dışı dış borç ve bankacılık net pozisyonu toplamı net dış borcu veriyor.

2007’nin ilk üç ayında brüt borç 6 milyar dolar artışla 213 milyar dolara yükselmiş. Merkez Bankası’nın borcu 16 milyar dolarda sabit kalmış. Bankaların borcu 4 milyar dolar azalarak 39 milyar dolara gerilemiş.

Böylece bankacılık hariç dış borç 10 milyar dolar artışla 159 milyar dolara çıkmış. Aynı dönemde Merkez Bankası dahil bankaların net dış varlıkları 7 milyar dolar artışla 46 milyar dolara yükselmiş. Dolayısı ile net dış borç stoğu 3 milyar dolar artışla 113 milyar dolar olmuş.

Dış açığın finansmanı

Bu noktada ödemeler dengesine bakabiliriz. İlk çeyreğin cari işlemler açığı 9.3 milyar dolar tutuyor. Buna karşılık net dış borç artışı 3 milyar dolar. Resmin tümünü görmek için ödemeler dengesinin sermaye hesabının ayrıntıları gerekiyor.

İlk üç ayda Türkiye’ye giren doğrudan yabancı sermaye yatırımı 9.1 milyar dolar, çıkan 1.2 milyar dolar, net giren 7.9 milyar dolar ediyor. Bu sayıya 1 milyar dolar gayrimenkul yatırımı dahildir. Aynı dönemde .5 milyar dolar borsadan çıkış yaşanıyor. Net hata noksan kalemi ise 1 milyar dolar fazla veriyor.

Üç kalemi toplayınca ilk çeyrekte borçlanma dışı dış finansmanı elde ediyoruz: 8.4 milyar dolar. Buradan kolayca borçlanma ile karşılanacak dış açığa ulaşıyoruz: .9 milyar dolar. Yani akım hesabına göre Ocak-Mart 2007 döneminde Türkiye’nin net dış borç stoğunun sadece .9 milyar dolar artması gerekiyor.

Aradaki 2 milyar dolar farkı nasıl açıklayabiliriz? Paritedeki değişiklik bir neden olabilir.

Euro/dolar paritesi üçayda 1.315’den 1.334’e yükseldi. Euro cinsinden net borcun dolar değerinin yüzde 1.4 artması anlamına geliyor. Yani stok ve akım verilerinin tutarlı olduğunu söyleyebiliyoruz.