İktisada eleştirel bakışlar

Pazar günü Enflasyon Raporunun dün yayınlanacağını söylemiştim. Kendimce iki gün öne almışım. Yani yazısı perşembeye kaldı. Okuyucularımdan özür dilerim.

Dün Merkez Bankası’ndan şaşırtan bir hamle geldi. Başkan Başcı’nın Enflasyon Raporu ile birlikte döviz kuruna yönelik yeni bir eylem planı açıklayacağını duyurdu. Metin iyi ifade ediyor; aynen alıyorum (altını ben çizdim).

“Türk Lirası’nın değerini önemli ölçüde güçlendirecek fiyat istikrarı, faiz politikası, döviz rezerv politikası, zorunlu karşılık politikası ve finansal istikrardan oluşan beş maddeli bir eylem planı hakkında bilgi sunulacaktır.”

Döviz piyasasına hemen yansıdı. Son baktığımda sepet kur 2.17 TL’ye gerilemişti. Tahmin edileceği gibi, eylem planının ayrıntısını çok merak ediyorum. Yarın göreceğiz.

Kriz sonrası muhalefet

Küresel kriz ABD kökenli hâkim iktisat teorisini çok hırpaladı. Neoklasik makro iktisat özellikle ağır darbe yedi. Para politikasının teorik zeminini oluşturan mali piyasaların mükemmel işlediği hipotezi batan bankaların altında kaldı.

Bu olay iktisada farklı yaklaşımların işine yaradı. Örneğin Keynes ve Minsky gibi, mali krizi piyasa ekonomisinin içsel dinamiğine bağlayan iktisatçılara ilgi arttı. Yeni muhalif kitaplar yayınlandı. Bazıları Türkçeye çevrildi.

Cambridge Üniversitesi’nden Koreli iktisatçı Ha-Joon Chang, ocakta yayınlanan kitabına çok hoş bir başlık atmış: Kapitalizm Hakkında Size Söylenmeyen 23 Şey (çev. B. Tupal; Say Yay. İstanbul 2011). Kolay okunuyor ve güncel konuların tümünü kapsıyor.

Harvard öğretim üyesi Dani Rodrik’e sık sık referans veriyorum. İngilizcesi şubatta çıkan son kitabında küreselleşmenin içerdiği siyasi paradokslara bakıyor: Akıllı Küreselleşme (Çev. B. Aksu; Efil Yay. Ankara 2011).

Mali kesimde yüksek kâr uğruna ahlaki değerlerin ayaklar altına alınması çok konuşuldu ve yazıldı. Columbia Üniversitesi’nden R. Fisman ve Kaliforniya Üniversitesi’nden E. Miguel yolsuzluk ve şiddeti ele alıyor: Ekonomi Haydutları (Çev. T. Öncel; Efil Yay. Ankara 2011; İngilizcesi 2010).

Kriz öncesi eleştiriler

İlk baskısı kriz öncesine giden önemli kitaplar da var. Kriz kamuoyunun onlara bakışını da etkiledi. Eleştirilerini görmezden gelmeyi zorlaştırdı.

Boston Üniversitesi’nden Julie Nelson “Feminist İktisat” dergisini yönetiyor. 2006’da basılan kitabına “İnsanlar İçin İktisat” adını vermişti: Hayatımızdaki Ekonomi (Çev. D. Kirzen, Yapı Kredi Yay. İstanbul 2011). Piyasa sisteminin özellikle ahlaki sorunlarına ağırlık veriyor.

Kapitalizmin eleştirisi denince akla hemen Marksizm geliyor. London School of Economics’ten kadim dostum (Lord) Meghnad Desai’nin iki kitabı çıktı. Biri teorik; 1980’de (benim önsözümle) Birikim yayınlamıştı: Marksist İktisat Teorisi (Çev. N. Satlıgan; Eflatun Yay. Ankara 2007). Bildiğim en kapsamlı teori kitabıdır.

Diğeri Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra yazıldı (2002): Marx’ın İntikamı (Çev. G. Özgür; Efil Yay. Ankara 2011). Krizle anlamı güçlendi. Son küreselleşme dalgasının gerçekçi bir sol eleştirisidir.