Doğurganlık oranı

Nüfus bir stok büyüklüktür. Bir tarihteki durumu saptar. Yıl sonu tercih edilir. Geri planda ise iki akım yatar: Doğum ve ölüm. Yıllık bakılır. Doğumlar ölümleri aşarsa nüfus artar. Aksi halde azalır.

Ölümleri nüfusa bölerek ölüm hızı (oranı) bulunur. Tıp ve sağlık hizmetlerinin gelişmesi aşağı, yaşlı nüfusun artması yukarı çeker. Türkiye’de uzun süre ikisi de düşüşü destekledi. Artık yukarı dönüyor.

Doğumları nüfusa bölerek doğum hızı (bulunur). Doğurabilecek yaşta kadın sayısı bir etkendir. Daha önemlisi doğurganlık oranıdır. Kadın başına ortalama doğumu ifade eder.

Uzun dönemde nüfusun nihai belirleyicisidir. Çok karmaşık bir değişkendir.

Doğurganlık ve eğitim

Bir dönem uluslararası kurumlar da doğurganlık oranını araştırdı. Gelişme sürecinin başlarında yüksek nüfus artışı önemli bir sorun olarak görülüyordu. Dünya Bankası’nın çalışmalarını iyi hatırlıyorum.

Kadınların eğitimi ile doğurganlık oranı arasında çok güçlü bir ilişki bulundu. Kızların bir yıl daha okulda kalmaları doğurganlık oranında gözle görülür bir düşüşe yol açıyordu. Üstelik bu ilişki evrenseldi. Din, ırk, kültür vs. gibi faktörlerden etkilenmiyordu.

Türkiye de aynı kurala uyuyor. Doğurganlık oranı 1970’lerde 4’ün üzerinde iken 1980’lerde 3’ün altına, 1990’larda 2.5 ve 2010’larda 2’ye geriledi. Önümüzdeki dönemde 1.6’ya kadar inmesi bekleniyor.

Ancak bölgeler arasında büyük farklar hâlâ sürüyor. Örneğin 2011’de Batı Marmara’da 1.55 iken Güneydoğu Anadolu’da 3.42’ye tırmanıyor. Türkiye ortalaması ise 2.02’dir. Nüfusu sabit tutan doğurganlık oranının altındadır.

Doğum ve ölümler

TÜİK doğum ve ölüm istatistiklerini gecikmeli yayınlıyor. Son 2011 sonuçları açıklandı. Söylediklerimizi somutlaştırıyor.

2011’de 1.28 milyon canlı doğum gerçekleşti. Doğum hızı yüzde 1.67’dir. Hemen söyleyelim. Doğum sayısı (ve hızı) yıldan yıla azalıyor. Nedeni doğurganlık oranındaki hızlı düşüştür. Zirvede 1.4 milyona yaklaşmıştı.

Buna karşılık 375 bin ölüm gerçekleşti. Ölüm hızı yüzde 0.51’dir. Ölüm hızında yavaş bir artış görülüyor. Temel nedeni nüfusun yaşlanmaya başlamasıdır. Ölümlerin yüzde 46’sı 75 ve üstü yaş grubunda gerçekleşiyor. Bilginize...