Benzin fiyatları

Mali piyasalar para politikasındaki değişikliği hazmetmeye çalışıyor. Bugün toplanan Para Politikası Kurulu (PPK) kritik önem kazandı. Piyasa faiz indirimi ve bankalara ek yükümlülükler bekliyor. Kurlar hemen kıpırdadı.

Merkez Bankası’nın yeni tavrına perşembe günü dikkat çektim. Finansal İstikrar Raporu’nu görünce okuyucularımı uyardım. Doğru tefsir ettiğim ortaya çıktı. Ayrıntısına girmek için PPK kararını bekliyorum.

Kasım sonu bütçe verileri Maliye Bakanlığı tarafından açıklandı. On bir aylık bütçe açığı 23 milyar TL çıktı. Yıl sonunda bütçe açığının hedefin altında kalacağı kesinleşti. Merkez Bankası’nın işini kolaylaştırıyor.

Eylül istihdam ve işsizlik sayıları TÜİK tarafından yayınlandı. Ağustos-Ekim dönemini kapsıyor. Hızlı büyümenin getirdiği istihdam artışı sürüyor. Mevsim etkisinden arındırılmış işsizlik oranı yüzde 12’ye yakın düzeyde istikrar kazanmışa benziyor.

Neden yükseliyor?

TÜİK’in madde fiyatları veri setini çok sevdim. Sanırım yazılarımda belli oluyor. Olağanüstü bir hazine keşfetmiş oldum. Daha önce indirmediğim için kendime kızdım. Şimdi her fırsatta kullanmaya çalışıyorum.

Akaryakıta yapılan son zam benzin fiyatlarını tekrar gündemin tepesine taşıdı. Bence çok iyi oldu. Ekonomi sayfalarında fiyat pertavsız altına alındı. Kimin ne kadarını aldığını kamuoyu öğreniyor.

Benzin fiyatı dört etkene bağlıdır. Bir: Dünya piyasalarında belirlenen ham petrol fiyatları. İki: Döviz kuru. Üç: Toptan ve perakende dağıtım maliyeti. Dört: Devletin koyduğu vergiler.

İlk ikisi iktisat politikasının denetimi dışındadır. Ama teke indirebiliriz. Varil başına ham petrol fiyatını TL’ye çeviririz. Vergi maliye politikasını yansıtır. Yüksek dolaylı vergiler gelir vergisinde yaygın kaçağın sonucudur. Uzun hikâyedir, girmiyorum.

Geriye dağıtım marjları kalıyor. Tipik oligopol piyasasıdır. İktisada giriş derslerinde anlatılır. Örtük fiyat anlaşmaları çok yaygındır. Çok kârlı bir sektör olduğu benzin istasyonlarının mantar gibi yolları sarmasından bellidir.

Beş yıllık görünüm

Aşağıdaki grafikte son beş yılda benzin ve ham petrol fiyatlarının seyri görülüyor. Litre başına benzin fiyatı TÜİK verisidir (kalın çizgi). Varil başına ham petrol fiyatı aylık ortalamalarla hesaplanmıştır (ince çizgi). Sol eksen benzin, sağ eksen ham petrol fiyatını gösteriyor.

Benzin ve ham petrol fiyatının beraber hareketi net görülüyor. Başka türlü olamazdı. Petrol fiyatında kriz öncesinde ve sonrasında büyük dalgalanma var. 160 TL’ye tırmandığı 2008 yaz aylarını görüntüyü bozduğu için sığdıramadım.

Grafikten benzin fiyatının son bir yılda ham petrolün üzerinde seyrettiğini anlıyoruz. Ama nedenini okuyamıyoruz.

Vergi mi? Yoksa rafineri ve dağıtımda yüksek marjlar mı?

İkincisi çıkması beni şaşırtmaz. Rekabet Kurulu mutlaka araştırmalıdır.