ABD’de tarihi devletleştirme

Likidite krizini bir yıl önce konut kredilerinin riskli diliminde batak korkuları tetiklemişti. Önce sorunlar kısmi ve geçici dendi. Ama hızla tüm gayrimenkullere ve oradan mali kesime yayıldı. Mali krize dönüştü. Doğal olarak reel ekonomiye de sıçradı.

Konut fiyatlarında düşüşün yarattığı mali faturanın eninde sonunda Amerikan vergi mükellefinin önüne geleceği tahmin ediliyordu. Pek çok iktisatçı gibi, ben de birkaç kez yazdım. Ameliyatla ilgili tek bilinmeyen tarihi ve biçimi idi.

Bu sorular Pazar günü cevaplandı. Gayrimenkul ipotek piyasasının iki dev mali kuruluşu Fannie Mae ve Freddie Mac’a fiilen el konulduğunu Hazine Bakanı Paulson açıkladı. Dikkatinizi çekerim: Pazartesi sabahını bile bekleyememişler!

Küresel boyutu

Dünkü yorumların tümü bir noktada birleşiyordu. Yakın tarihin, hatta belki tüm tarihin en büyük banka kurtarma operasyonudur. Daha da ilginci, kamu müdahalesi karşıtı ve piyasa-özel teşebbüs yanlısı Bush yönetimi tarafından yapılmasıdır.

Olayın boyutlarını daha iyi görmeyi sağlayacak iki sayı verelim. Şu an itibarıyla ABD Hazinesi’nin piyasada 5.4 trilyon dolarlık tahvili var. İki kurumun piyasadaki tahvilleri ise 5.2 trilyon dolar. Yani Hazine’nin piyasa borcu bir günde iki katına çıktı(mı?).

Ama tam da öyle değil. Devlet bu kurumların kuruluşunda borçları için örtük garanti vermişti. Düşük faizle borçlanmaları ve bu şekilde konut edinmeyi teşvik etmeleri amaçlanıyordu.

Hazine garantisi artı biraz daha yüksek faiz bu tahvilleri cazip kıldı. Başta Çin, dış fazla veren ülkelerin merkez bankaları son dönemde bu tahvillere önemli miktarda yatırım yaptı. Böylece küreselleşme olayı ABD sınırlarının dışına taşıdı.

Ve Bush yönetimini devletleştirmek zorunda bıraktı. Dış açığı finanse edenlerin ellerinin yanması ABD’nin alamayacağı bir riskti. Geriye kalan son çare vergi mükellefine müracaat etmekti.

Kaça mal olur?

Bu aşamada faturanın mutlak tutarını kimse bilmiyor. Bundan sonra mali kesimde ve ekonomide neler olacağına, yani ABD ekonomisinin ve konut sektörünün ne hızla toparlanacağına bağlı olarak Hazine’nin nihai yükü değişecektir.

İyimserler Hazine’nin uzun dönemde bu müdahaleden zarar etmeden sıyrılabileceğini iddia ediyorlar. Mantık şöyle: Mali kriz bitecek, konut fiyatları yükselecek, iki kuruluş alacaklarını tahsil edecekler. Olabilir. Ama doğrusu ben kendimi karamsarlara daha yakın hissediyorum. ABD gayrimenkul piyasasında devasa bir arz fazlası var. Küresel düzeltme ise uzun ve sancılı olacaktır. Velhasıl vergi mükellefinin yüklü bir fatura ödeyeceğini düşünüyorum.