Göz sağlığı için nasıl bir tarzda beslenmeli?

Aşırı kalın camlı gözlüklerim ergenlik yıllarında bir eziyetti. Sonra lensler, erken yaşta katarakt ameliyatı, ardından glokom teşhisi... Tedavi edilmediğinde körlükle sonuçlanabilecek bir hastalık glokom; yani göz tansiyonu. Doktorumum ofisinde beklerken geç tanı konduğu için kör olan, köyden ağabeyinin kolunda gelmiş genç bir kızı hala unutmam. Onun yerinde ben de olabilirdim! Glokom uzmanı Göz Hastalıkları Uzmanı Doç Dr.Şükrü Bayraktar ile göz sağlığını konuştum.

Göz sağlığı için gerekli besinler neler? Görüşümüzü güçlendirmek için neleri yiyelim?

Doğru beslenme ile görüşümüzü kuvvetlendirmeyi değil, katarakt ve özellikle sarı nokta hastalığı açısından korumayı anlamaktayız. Göze yararlı besinler özellikle lutein ve zeaksantin açısından zengin olmalıdır. Bu moleküller gözümüzün lens ve retinasında yoğun olarak bulunurlar. Güçlü antioksidan özellikleri vardır ve ultraviyole ışığının oluşturduğu serbest radikal hasarına karşı koruyucudurlar. Yapılan araştırmalarda bu molekülleri orta yaştan itibaren bol miktarda alan bireylerde ileri yaşta sarı nokta hastalığı ve kataraktın daha seyrek geliştiği gösterilmiştir. Bu moleküllerden yetersiz beslenmenin bağışıklık sistemini bozduğu, kalp hastalığı ve kansere zemin hazırladığı da anlaşılmıştır.

- Dünyada gözle ilgili konferanslarda besin-göz ilişkisi hakkında yeni bilgiler var mı?

Burada Omega-3 olarak adlandırılan yağ molekülünden bahsetmek gerekiyor. Özellikle soğuk suda yaşayan somon, uskumru, sardalya ve ton balıklarında bulunuyor. Sarı nokta hastalığına karşı koruyucu olduğu gösterilmiştir. Haftada iki kez yemek gerekiyor. Balık dışında cevizde ve keten tohumunda bulunuyor. Omega-3 yağ asidinin rakibi ya da düşmanı diyebileceğimiz omega-6 yağ asidinden ise uzak durmak gerekiyor, bunun için ayçiçeği yağı ve margarinden uzak durulmalı daha çok zeytinyağı kullanılmalı.

Yağsız beslenirsek göze faydalı besinler emilmiyor!

- Göz için en yararlı 10 besin ?

Yumurta, ıspanak, brokoli, kıvırcık lahana, brüksel lahanası, pazı, roka, marul, kabak ve bezelye . Bunları olabildiğince az pişirerek tüketmeliyiz, Lutein ve zeaksantin yağda eriyerek barsaktan emilirler, tamamen yağsız beslenenlerde diyetle alınsa da emilim yetersizdir; bu nedenle yeterli miktarda yağ alınmalıdır.

- Güneş ve göz sağlığı...Bizim gibi bol güneşli ülkelerde gözümüzü güneş ışınlarından nasıl koruyalım?

Araştırmalar uzun süre güneş ışınlarına maruz kalmanın göz sağlığı için son derece önemli problemler olan katarakt ve makula dejenerasyonu (sarı nokta hastalığı) görülme sıklığını önemli oranda arttırdığını göstermiştir. Ancak şunun altını çizmek gerekir ki; güneş ışınlarının tümü göz sağlığı için zararlı değildir. Dalga boyu 400 ile 700 nanometre arasında olan güneş ışınları (400 mavi-mor, 700 kırmızı) “görünen ışık” olarak adlandırılır, gözümüz için zararlı değildir ve (tam aksine) kaliteli görme için gereklidir. “Ultraviyole” olarak adlandırılan ve dalga boyu 400’den küçük olan güneş ışınları ise görme fonksiyonu için herhangi bir işe yaramaz ve gözümüz için zararlı olan bölümü oluşturur. İşte bu nedenle katarakt ve sarı nokta hastalığından korunmak için gözümüzü ultraviyole ışınlarından olabildiğimiz kadar sakınmamız gerekir. Bunu güneş gözlükleri ve siperlikli şapka kullanımı ile sağlayabiliriz.

- Güneş gözlüğü seçerken neye dikkat edelim? Herkes markalı gözlük peşinde. Bu doğru mu? Her markalı gözlük sağlıklı mı acaba? Bunlar kontrol ediliyor mu? Neye güvenelim?

Güneş gözlüklerinde dikkat etmemiz gereken iki önemli özellik var; ultraviyole ışınlarını süzme oranı ve gözlüğün şekli. Ultraviyole ışınları UV-A ve UV-B olarak ikiye ayrılmaktadır. UV-A dalgaboyu 320-400 nanometre arasında, UV-B ise dalgaboyu 280-320 nanometre arasındaki ışınları ifade etmek için kullanılır. Gözümüz için UV-B ışınları UV-A’dan daha fazla zararlıdırlar. Yeterli bir koruma için utraviyole ışınlarının yüzde 99-100’ünü süzen bir güneş gözlüğü kullanmak gerekir. Bir güneş gözlüğü satın alırken mutlaka sertifikasına bakılmalı ve yüzde 99-100 oranında UV süzme sağladığına emin olunmalıdır. Burada markanın önemli olmadığını belirtmek istiyorum; ancak gözlük ile birlikte verilen sertifika dikkatlice incelenmeli ve sertifikasız gözlüklerden uzak durulmalıdır.

Açıkta satılan güneş gözlükleri gözü tam korumuyor!

- Açıkta satılan ucuz güneş gözlüklerinin zararları neler olabilir?

Açıkta satılan güneş gözlüklerinin genellikle sertifikaları bulunmaz . Bu nedenle hangi oranda UV ışınlarını süzdükleri belli değildir. Bir gözlüğün renginin koyu olması onun UV süzme miktarını değil, görünen ışığı süzme oranını gösterir, oysa ki biz güneş gözlüğü takarak görme fonksiyonumuz için gerekli olan görünen ışığı değil, görünmeyen ve zararlı olan ultraviyole ışığını süzmeyi amaçlıyoruz. Genellikle aşırı koyu renk olan ucuz ve sertifikasız güneş gözlüklerini taktığımızda ultraviyole ışınlarından korunamayız. Ayrıca göze gelen ışık azalacağı ve göz bebeklerimiz genişleyeceği için zararlı ultraviyole ışınları daha fazla oranda gözümüze girer ve hiç gözlük takmadığımız duruma kıyasla daha fazla zarar görebiliriz.

Güneş gözlükleri mutlaka yandan gelen güneş ışınlarına karşı koruma sağlayacak şekilde kavisli ve gözü tam kapatacak şekilde üretilmiş olmalıdır.

- Çocuklar ve gençler TV-bilgisayar önünde sürekli... Göz sağlıklarını korumak için ne yapmalı?

Yapılan araştırmalar uzun süre ders çalışan, bilgisayar kullanan ve daha çok ev içinde zaman geçiren çocuklarda daha fazla oranda miyopi geliştiğini göstermiştir. Bilgisayar kullanımının ayrıca gözü kurutucu bir etkisi de vardır, çünkü özellikle oyun oynarken sürekli dikkat nedeniyle göz kırpma refleksi yavaşlamaktadır.

- Göz kontrolünü ihmal eden bir toplumuz. Hiç yakınmamız olmasa bile ne kadar sıklıkla göz kontrolü yaptırmalıyız.

Bebeklerin bir yaşında, çocukların 4-5 yaşında muayene olması gereklidir. Amaç gizli bir göz tembelliği varsa yakalamaktır. Altı yaştan sonra tembellik tedavisi başarılı değildir. Çocuklarda özellikle okul başarısı iyi değilse yine zaman yitirilmeden muayene yapılarak gizli hipermetropi veya astigmat ortaya konmalı ve uygun gözlük verilmelidir, aksi takdirde bu çocuklar kötü öğrenci olarak okul hayatına başlarlar ve bu genellikle böyle devam eder. Erişkinlerde ise hiç yakınma olmasa bile otuzlu yaşlarda mutlaka bir kez göz tansiyonu ölçümü yapılmalıdır. Kırklı yaşlardan itibaren ise düzenli olarak her iki yılda bir göz muayenesi yapılmalıdır.

Hiç göz tansiyonunuzu ölçtürdünüz mü?

- Sizin uzmanlık alanlarınızdan biri de glokom; yani göz tansiyonu. Göz tansiyonu neden yükseliyor?

Göz tansiyonu gözümüzün içinde dolaşan sıvının gözü terk etmesinde bir sorun olduğunda yükselir. Bu sıvı gözün dışındaki gözyaşından tamamen farklıdır . Optik olarak tamamen saydam olması gereken ve bu nedenle içinde kan damarı bulunmayan göz merceğine besin maddeleri ile oksijen sağlamak ve atık maddeleri ortamdan uzaklaştırmak görevini üstlenmiştir. Göziçi sıvısının kabaca her iki saatte bir yenilenmesi gerekmektedir. Özel hücrelerden salgılanır ve çok küçük kanallar yardımıyla gözü terk eder. Genetik olarak yatkın kişilerde bu kanallar tıkandığı için sıvı gözü yeterli oranda terk edememekte ve göz içinde birikerek göz tansiyonunu yükseltmektedir.

- Belirtileri neler? Bizde glokom varsa nasıl anlayacağız?

Göz tansiyonu yükselince gözü beyne bağlayan kablo olarak adlandırabileceğimiz görme siniri hücreleri hasar görmektedir. Ancak hastaların çoğu bu hasarı ancak geç evrede fark edebilmektedirler. Başka bir deyişle hastalarda erken evrede genellikle herhangi bir belirti bulunmaz, ağrı kızarıklık ya da göz yorgunluğu gibi bulgular yoktur. Bu nedenle hastalıkta olabildiğince erken teşhis koyabilmek (geç kalındığı zaman sinir kaybını ve bozulmuş görme fonksiyonunu düzeltemiyoruz) ve sinir hasarını önlemek için hiçbir yakınması olmasa da herkesin genetik riskine göre bir yada iki yılda bir göz tansiyonu kontrolü yaptırması gereklidir.

- Glokom tedavi edilmezse nelere yol açabilir?

Uygun tedavi ile görme fonksiyonu korunabilecek iken tanı konmaz ve tedavi edilmez ise glokom hastalığı kalıcı körlüğe yol açmaktadır. Bu nedenle bu sinsi düşmanı olabildiğince erken dönemde teşhis ederek görme kaybını önlemeyi amaçlıyoruz.

Dr. Bradley’nin light mutfağı

Gözü güçlendirecek salata

Yumurtalı ıspanak salatası

(Lutein ve Zeaksantin’den zengin bir salatadır)

Malzemeler:

- 1 yumurta
- demet ıspanak
- yemek kaşığı zeytinyağı
- Ğ limon suyu

Hazırlanışı:

- Ispanakları buharda az pişirin. Yeşil rengini korumasına özen gösterin.
- Salata tabağına yayın. Limon suyunu gezdirin.
- Yumurtayı halka halka doğrayıp üzerine yerleştirin.
- Zeytinyağını gezdirin.