Tasavvufta veliler hiyerarşisi

SORU: Tasavvufu yaşam tarzı olarak benimsemiş insanlar evliyalar, mürşitler ve veliler olduğunu; bunların Allah’tan aldıkları nuru insanlara ulaştırdıklarını; veliliğin en üst derecesindeki zatlara kutub dendiğini; kutubların her devirde bir veya iki, en fazla üç kişi olduğunu; bunlara üçler dendiğini; Kutbül-aktab, Gavsül azam, Kutbul-ulâ diye isimlendirildiklerini; üçlerin en yüksek derecede bulunanının Kutbul-aktab olduğunu; Kutbul-aktab’ın kutubların kutbu olduğunu ve bu zatlara Hz. Peygamberimizin “el” verdiğini; bu zatların Peygamber Efendimiz’in tam varisi olduklarını iddia ediyorlar. Okuduğum kitaplar, yaptığım araştırmalar ve internet siteleri de bunu teyit ediyor. Bu tezler doğru ise bunlar benim bugüne kadar olan Kur’ân, İslâm ve peygamber anlayışıma kesinlikle uymuyor. Bu konuda bana bilgi verebilir misiniz? Tavsiye edebileceğiniz yazılı bir kaynak var mı? (Osman Başoğlu)

CEVAP: “İslâm Tasavvufu” adlı eserimi okumanızı tavsiye ederim. Bu yazdıklarınız, genelde 3’üncü hicri asır tasavvuf ve tarikatlarınca benimsenmiş ve öyle inanılmış, bu inanç günümüze kadar da sürmüştür. Bu anlamda yorumlanabilecek bir hadis vardır ama sağlamlığı çok tartışmalı ve kuşkuludur: “Ümmet içerisinde 40 kişi vardır ki İbrahim ahlakı üzerindedir. Yedi kişi vardır ki Musa ahlakı üzerindedir. Üç kişi İsa ahlakı üzerindedir. Bir kişi de Muhammed ahlakı üzerindedir. İşte bunlar yüzü hürmetine yağmur yağdırılır.”

İşte bu konudaki inançlar, bu rivayete dayandırılmaktadır. Bir de Kur’ân-ı Kerîm’de “İsrailoğulları arasında on iki nakib (eşraf) var ettik” ayeti bu inanışın dayanaklarındandır. Bu konuda Akşemseddin sıfatıyla tanınan Muhammed ibn Hamza’nın (Fatih’in hocası) “Makamat-i Evliya” adlı eserine bakmakta yarar var. Bu görüşe inanan İslâm bilginleri olduğu gibi bunu kabul etmeyenler de vardır. Hakim-i Tirmizi’nin “Hatmul-Evliya” adlı eseri de okunması gereken temel kaynaklardandır. Muhakkak ki Allah’ın veli kulları vardır. Peygamberimiz de “Allah’ın, kendilerine ilham ettiği kulları vardır. Ömer de onlardandır” mealindeki hadisi, Allah’ın gizli bilgiler verdiği velilerinin bulunduğunu kanıtlar ama bunların kimler olduğunu sadece Allah bilir. İşte bu veli kulların en tepe noktasında bulunana kutub denilmektedir.