Dinde taklidin yeri (1)

SORU: Bernard Lewis’in 1970 yılında ilk baskısı yayınlanan “Modern Türkiye’nin Doğuşu” adlı kitabının 108’inci sayfasının 2’nci paragrafında Peygamber Efendimize atfedildiği söylenen, “En kötü şeyler yeniliklerdir, her yenilik bir bidat, her bidat bir günahtır ve her günah cehennem ateşine götürür” cümlesi yer almaktadır. Böyle bir söylem var mı? Eğer yoksa bu kitapta yayınlanan sözler hakkında herhangi bir tekzip veya tepki gösterildi mi? (Süleyman Akbay)

CEVAP: Evet öyle bir hadis vardır ama bu, tamamen din hakkındadır, dine hurafelerin karışmasını önleme amacına yöneliktir. Kastedilen yenilik, gelişmeyle ilgili değil, dine yeni şeyler katıp dinin sadeliğini bozma tarzındaki uygulamalardır ki buna yenilik değil, bidat denilir. Kur’ân’ın kendisi de yeni bir din getiren yepyeni bir mesajdır. Düşünsel gelişmelere karşı çıkıp atalar geleneğine körü körüne bağlananları kınamaktadır: “Rahman’dan onlara hiçbir yeni zikir (uyarı) gelmez ki, mutlaka ondan yüz çevirici olmasınlar” (Şuara: 5), “Kendilerine Rablerinden gelen her yeni uyarıyı mutlaka eğlenerek dinlerler” (Enbiya: 2), “Onlara ‘Allah’ın indirdiğine uyun” dense ‘Hayır, biz babalarımızı üzerinde bulduğumuz şeye uyarız (onların yolundan gideriz)’ derler” (Lokman: 21), “Onlara ‘Allah’ın indirdiğine ve Elçi’ye gelin’ dense, ‘Babalarımızı üzerinde bulduğumuz şey bize yeter’ derler. Babaları hiçbir şey bilmeyen, doğru yolu bulamayan kimseler olsa da mı?” (Maide: 104).

Toplumlar gelenekçiydi

Bu ve benzeri birçok ayet, insanı düşünceye, körü körüne taklitten kaçınmaya çağırmaktadır. Lokman Suresi 21’inci ayette Allah’a ortak koşanlara, Hak yolundan sapanlara, Allah’ın indirdiği buyruklara uymaları söylense de atalarından gördükleri yoldan ayrılmayacaklarını söyledikleri belirtiliyor. Oysa uydukları atalar yolu, şeytanın gösterdiği yoldur. Ayette bir türlü şeytanın yolundan ayrılmak istemeyen sapıkların davranışına hayret belirtilmektedir. Körü körüne atalarının yolunu taklit eden, geleneklerini din sanıp “Biz atalarımızın izinde gideriz” diyen müşrikler, iniş sırasına göre ilk defa Lokman Suresi’nin 21’inci ayetinde, sert biçimde kınanmakta ve “Şeytan, onları alevli ateşin azabına çağırsa da mı, atalarının izinde gidecekler?” ifadesiyle atalarının yolunun, şeytanın çağırdığı cehennem yolu olduğu anlatılmaktadır.

Kur’ân’ın ilk muhatabı olan Arap toplumu, gelenekçi bir toplumdur. Özellikle Orta Arabistan halkı, geleneklerine son derece bağlı ve yeniliğe kapalıdır. Aslında diğer toplumlar da genelde böyledir. İnsanlar kolay kolay gelenek ve göreneklerinden vazgeçip yeni düşünceleri kabul edemezler. Özellikle yaşlılarda eskiye bağlılık hissi daha güçlüdür. Gelenekçilik, gençlerde henüz o kadar kökleşmediği için gençler, yeni düşünceleri kabule daha elverişlidirler.