Kıdem tazminatı, emek ve işgücünün karşılığı, aylık ücretten farklı olarak yılların bedeli şeklinde hesaplanan ücrettir. Bir işçi, yirmi yılını geçirdiği işletmede geride bıraktığı yılların bedeli olarak kıdem tazminatı almaktadır. Bu hak ülkemizde 1971 yılından itibaren, 1475 sayılı eski İş Kanuna tabi uygulanmaktadır. Ancak yıllar içerisinde işçilerin bu ücrete ulaşmakta izlediği yollar ve işverenlerin de bu ücreti ödememekte izlediği yollar hukuksal birtakım değişikliklere sebep olmuştur. Kanun ve uygulamada oluşan farklılıklar günümüzde yargı kararlarıyla yürütülmektedir. İş hayatının, işçi tarafından vazgeçilmez karşılığı olan kıdem tazminatının nasıl elde edildiğine bakacağız. Kıdem tazminatı nedir, nasıl hesaplanır, hak ediş yolları ve kanun uygulamalarını bu yazımızda incelemiş olacağız.
Kıdem tazminatı hesaplaması
Kıdem tazminatı, işçinin son aldığı brüt ücret üzerinden hesaplanmaktadır. Kıdem tazminatında, ihbar tazminatı gibi gelir vergisi kesintisi bulunmamaktadır. Kıdem tazminatı hesabında sadece (binde) %7,59 damga vergisi kesintisi yapılmaktadır.
- Örnek: 01.01.2010 – 15.06.2015 tarihleri arasında hizmet vermiş, son brüt ücreti 4.500,00 TL olan bir personelin kıdem tazminatı hesaplaması şu şekildedir:
Yıllık kıdem tazminatı tutarı: 4.500,00 TL
Aylık Kıdem Tazminatı Tutarı: 375,00 TL
Günlük Kıdem Tazminatı Tutarı: 12,50 TL
Kıdem hesabına esas süre 5 Yıl, 6 Ay, 15 Gündür. Bu sürelere göre hesaplama yapıldığında kişi adına;
4.500,00 TL x 5 = 22.500,00 TL
375,00 TL x 6 = 2.250,00 TL
12,50 TL x 15 = 187,50 TL
Toplam: 24.937,50 TL
Belirtilen rakamdan ‰7,59 damga vergisi kesintisi yapılarak (189.27 TL)24.748,23 TL şeklinde ödeme yapılır.
Kıdem tazminatı tavan sınırı
Kıdem tazminatı tavan tutarı her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanmaktadır. Bu tutar Devlet Memurları Kanunu’na tabi en yüksek devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçmemektedir. 01.07.2020 – 31.12.2020 tarihleri arasında belirlenen kıdem tazminatı tavan tutarı 7.117,17 TL’dir.
Aylık ücreti yukarıda belirtilen rakamdan daha fazla olan personeller için de bu tutar üzerinden kıdem tazminatı ödemesi yapılır. İşveren ister ise daha fazla tutarda ödeme yapmakta serbesttir.
Kıdem tazminatı yazısı nedir?
İş kanunumuza göre bir işçinin kıdem tazminatına hak edebilmesi için kendi kusuru dışında iş akdinin sonlanmış olması veya emeklilik süresinin dolmuş olması gerekmektedir. Bu şartların haricinde, 1475 Sayılı eski İş Kanunu’nun 14. Maddesinin 5. Fıkrasında sunulan emeklilikte prim gününü tamamlayıp yaşı bekleme durumu vardır. (5. (Ek: 25/8/1999 - 4447/45 Md.) 506 Sayılı Kanunun 60. maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81. maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle)
Bu kanun maddesinde yukarıda belirtilen kıdem tazminatına hak ediş durumları haricinde, emeklilik için istenilen asgari prim gününü (3600 gün) ve 15 yıllık hizmet süresini tamamlayanlara kendi istekleri doğrultusunda iş akitlerini sonlandırma ve kıdem tazminatını talep edebilme olanağı sunmaktadır. Bu kanun maddesinden faydalanmak isteyen sigortalılara Sosyal Güvenlik Kurumu ‘Kıdeme Esas Yazı’ düzenlemektedir.
Kıdem tazminatı yazısı şartları nelerdir?
Kıdeme esas yazı uygulamasının şartları işe giriş tarihine göre belirlenmektedir. 08.09.1999 tarihinden önce sigortalılık başlangıcı mevcut ise 15 yıl sigortalılık süresi ve 3600 prim gününü tamamlamak yeterli olacaktır. Bu şartlar doğrultusunda Sosyal Güvenlik Kurumuna müracaat ederek Kıdeme esas yazı talebinde bulunabilirsiniz.
08.09.1999 ile 30.04.2008 tarihleri arasında ilk defa sigortalı olan kişiler için bu şartlar 4500 prim günü ve 25 yıl sigortalılık süresi şeklinde uygulanmaktadır. Bu şartlar dışında 7000 prim gününü tamamlayan sigortalılar da 25 yıllık sigortalılık süresini beklemeden kıdeme esas yazı talep edebilmektedir.
30.04.2008 tarihinden sonra sigortalı olan kişiler için yine 25 yıl sigortalılık süresi ve 5400 prim günü şartı ya da 7200 prim günü şartı aranmaktadır.
Kıdem tazminatı yazısı hakkı sınırlı!
Kıdeme esas yazının kişilere verilme sınırıyla ilgili herhangi bir kanun bulunmamaktadır. Ancak Sosyal Güvenlik Kurumu bu yazıyı sadece iki defa hazırlamaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumu’na üçüncü defa gittiğinizde yeni tarihli bir yazı düzenlenmeyecektir. Bunun sebebi sigortalıların her yıl bu yazı sayesinde işyerinden kıdem tazminatı talebinde bulunması ve tazminatını aldıktan sonra farklı işyerlerinde çalışmaya başlamasından kaynaklanmaktadır. Bu yazının işverene sunulmasının ana amacı ‘Emekliliğim için yaş koşulu dışında diğer tüm şartları yerine getirdim, artık yaşımı bekleyeceğim’ demektir. Bu yazıyla birlikte kıdem tazminatını aldıktan sonra farklı işyerlerinde çalışmaya devam eden personellerden dolayı yargıda konuyla ilgili dosyalar da artış görülmektedir. Kurum, yargıda biriken dosyaların önüne geçmek adına bu yazıyı sigortalılara sadece iki defa vermektedir.
Bu hakkın sadece bir defa uygulanmasına ilişkin geçtiğimiz aylarda Yargıtay 22.Hukuk Dairesi bir karar yayımlamıştır. (9.Hukuk içtihatları birleştirdi, Eylül 2020) Kıdem tazminatı yazısından dolayı yargı yoluna giden işveren sigortalısının ikinci kez kıdem yazısı alarak haklarını aldığını tespit ettirirse işçi kıdem tazminatını geri ödemek zorunda kalacaktır.
Ayrıca kıdem tazminatını aldıktan sonra başka bir işletmede sigortalı olarak çalışmaya başlayan kişinin kıdem tazminatını iade etmesine ilişkin de Yargıtay kararları mevcuttur.
