Osmanlı Devleti'nde Kapütülasyonlar Neden Ve Nasıl Sürekli Hale Getirilmiştir?
Kapitülasyon kelime anlamı ile bir devletin sözleşme imzalayarak veya bir anlaşmaya ulaşarak başka devletlere ekonomik ve sosyal imtiyazlar tanıması anlamına gelmektedir. Tarihe bakıldığında ilk kapitülasyon örneğine Bizanslılarda rastlanılmaktadır. Bunun yanı sıra Anadolu Selçuklu Devleti, bazı Arap devletleri ve Memlüklüler de kapitülasyon vermeye başlamışlardır.
Tarihle ilgilenen pek çok kişi kapitülasyonların Osmanlı Devletinde neden sürekli hale getirildiğini merak etmektedir. Fransa'ya verilen kapitülasyonlar devletin I. Mahmut döneminde Osmanlı Devletine Rusya ve Avusturya ile imzalamış olduğu Belgrad antlaşmasında arabuluculuk etmiş ve ödül olarak a sürekli hale gelmiştir. Daha önceki dönemlerde Osmanlı Devleti kapitülasyonları verse de geçici olarak vermekteydi.
Bunun sebebi her hükümdar değişikliğinde ülkeler arası ilişkilerin değerlendirilmesi ve kendi aleyhinde tutmayı amaçlamaktaydı. Yeni hükümdar başa geçtiği zaman ayrıcalıklar revize edilerek eğer gerek görülür ise kapitülasyonlar devam ettirilir idi. Sağlanmış olan bu denge kapitülasyonların sürekli hale getirilmesi sonrasında kaybedilmiştir.
Daha sonra Osmanlı devleti gücünü kaybederek tanıdığı bu ayrıcalıklardan geri dönmemiştir ve bunlara engel olmamıştır. Kapitülasyonlar bu nedenle sürekli hale getirildiği için çalkantılı zamanlar geçirilmesine sebep olmuştur. Bu durum 1900'lü yılların yıllara kadar bu durum devam etmiştir.
Kapitülasyonların Osmanlı Devletine Etkisi
Osmanlı Devleti kapitülasyonlar ile ayrıcalıkların kapsamını genişletmiş ve dış devletlere kendi sınırları içerisinde büyük ekonomik egemenlikler sağlamıştır. Bir süre sonra dış devletler için hammadde yönünden sömürü kaynağı haline gelmiştir. Böylece de birçok devlet Osmanlı Devleti üzerinde baskınlık kurmuştur. Ayrıca Osmanlı Devletini kendileri için pazar olarak kullanmış ve bunun yanında Osmanlı Devletine büyük bir darbe vurmuştur.
Osmanlı devletinin sunduğu bu ayrıcalıklar aynı zamanda suç işleyen Avrupa vatandaşlarının Osmanlı Devleti tarafından yargılanmasına da engel olmuştur. Bu sayede Avrupalılar iş yerlerinde yaptığı hukuksuzluklara uygunsuz faaliyetlerin önünü açmışlardır. Dönemdeki başkent olan İstanbul'daki elçiliklerin çevresinde birçok farklı devletten vatandaşın ikamet ettiği kompozit semtler oluşmuştur.
Osmanlı Devleti kapitülasyonları Hangi Devletlere Vermiştir?
Osmanlı Devleti 1352 yılında Cenovalılara kapitülasyon vermiştir. Ayrıca Yıldırım Beyazıd ve Birinci Murad hükümdarlığında da Cenova ve Venediklilere kapitülasyon verilmeye devam edilmiştir. Fatih Sultan Mehmet ise Venediklilere kapitülasyonlar vermiştir.
Mısır ve Suriye bölgesini ele geçirmesi ile beraber Memlük Devletinin varlığını sona erdiren Yavuz Sultan Süleyman kumandasında bulunan Osmanlı Devleti Fransa, Katalan ve Venedik'e verdiği kapitülasyonları aynen kabul etmiştir. Kanuni Sultan Süleyman tahta geçtikten sonra ise kapitülasyonlar daha farklı anlamlar kazanmıştır. Yabancı ülkeler verilmeye devam etmiştir.
Fransızlara verilen kapitülasyonlar genişletilmiştir. Bu kapitülasyonlara göre antlaşma devletlerinin Akdeniz'de ödeyecekleri gümrük vergisinde düşürmelere ve hukuki ile ticari davalarda ayrıcalıklar verilmesi gözlemlenmiştir. Verilen bu kapitülasyonlar Fransa'ya ilk olarak 1569 yılında tanınmaya başlanmıştır. III: Murad'dan IV. Mehmet'e kadar birçok hükümdar tarafından devam ettirilmiştir.
