TBMM’den deprem için finansman önerileri
Dünya Bankası Türkiye’deki evleri depreme dayanıklı hale getirmenin maliyetinin 465 milyar dolar olacağı tespitinde bulunurken, TBMM Deprem Araştırma Komisyonu 2021 yılındaki raporunda, deprem risk ve zararlarının azaltılması ve dönüşüm finansmanı ihtiyacının nasıl giderileceğine ilişkin önerilerini sıralamıştı. Komisyon, sürdürülebilir bir “afet fonu” oluşturulması, Hazine’ye ait arazilerin ekonomiye kazandırılması ve uluslararası finans kuruluşlarından uygun koşullu kaynak temin edilmesi gerektiğini kaydetmişti.
TBMM Deprem Araştırma Komisyonu 2021 yılı raporunda, afet öncesi yapılan hazırlık ve zarar azaltma çalışmaları arttıkça afet sonrası faaliyetlere duyulan ihtiyaç ve ayrılan kaynak miktarının da azalacağı vurgulandı. Raporda yer alan önerilerden bir kısmı şunlardı:
- Merkezi yönetim bütçesinden ve muhtelif işlemlere konulacak vergilerden kaynak aktarılarak deprem başta olmak üzere afet risklerini azaltmaya yönelik çalışmalara finansman desteği sağlayacak sürdürülebilir bir deprem fonu oluşturulmalı.
- Depremler başta olmak üzere afetlere hazırlık projelerine yeterli miktarda ödenek tahsis edilmeli.
- Kamu idarelerinin afetlere yönelik harcamalarının bütçe disiplini içinde ele alınması ve özellikle depremlerle ilgili her türlü harcamanın takip edilebilmesi amacıyla bütçe sınıflandırma yapısına uygun olarak kayıt altına alınmalı.
- Depremzedelere kullandırılan hazır konut kredisi tutarları, standart bir bedel olarak belirlenmek yerine, maliyetlerin bölgeden bölgeye farklılık göstermesi nedeniyle, kredinin kullanılacağı il/ilçedeki ortalama konut maliyetleri göz önüne alınarak bölgeye özgü olacak şekilde tespit edilmeli.
- Yeniden inşa edilecek konutlarda ise devlet tarafından sağlanacak krediyi geri ödeme imkânı olmayanların konutları, oluşturulacak deprem fonundan kaynak sağlanarak kamu tarafından kentsel dönüşümün gerçekleştirilmeli, hak sahiplerine ömür boyu ücretsiz kullanım hakkı tanınmalı ve varislerine ise öncelikli alım hakkı verilmeli.
Güçlendirmeye teşvik
- Kentsel dönüşüm kapsamında güçlendirmeye uygun yapılar belirlenerek, yıkıp yeniden inşa etme yerine güçlendirme uygulamaları teşvik edilmeli.
- Kentlere yakın veya kentlerin içinde kalan hazineye ait taşınmazlar ekonomiye kazandırılmalı. Elde edilecek kaynak deprem ve kentsel dönüşüm projelerinde kullanılmalı.
- Dönüşüme kaynak geliştirmek amacıyla ilan edilen rezerv yapı alanlarındaki çalışmalar hızlandırılmalı, bu amaçla yeni rezerv alanlarda uygulanacak projelerle de dönüşüme finansman desteği artırılmalı.
- Yerli yapı malzemelerinin geliştirilmesi ile maliyetler azaltılacağından, dönüşüm uygulamalarında üretim teknolojisinde maliyeti düşüren yenilikler içeren yerli ve hafif yapı malzemelerinin kullanılmasını teşvik edecek şekilde KDV indirimi uygulanmalı.
Küresel kaynak
- Dünyanın çeşitli ülkelerinde kentsel yenileme ve iyileştirme projelerinde kullanılmak üzere tasarlanan Vergi Artışına Dayalı Finansman Yöntemi (TIF) dönüşüme kaynak sağlamaya yönelik alternatif yöntemler arasında değerlendirilmeli.
- Uluslararası finans kuruluşlarından uygun koşullu kaynak temin edilmesi, küresel ölçekte yüksek düzeyde bulunan İslami fonlardan yararlanılması, kira sertifikası (sukuk) ihracı vb. yöntemlerle ülkemize finansman çekilmeli.
Belediyelere görev
- Deprem riski yüksek bölgelerdeki belediyelerin yıllık yatırım bütçelerinin yüzde 10’unu dönüşüm projeleri için ayırmaları sağlanmalı ve ayrılan kaynağın yerinde kullanılması için gerekli denetimler yapılmalı.
- İmar planı değişikliği sonucu değer artış payı olarak tahsil edilen gelirlerden belediyelere aktarılan tutarların dönüşüm projelerinde kullanılması için gerekli mevzuat düzenlemeleri yapılmalı.
- Yerel yönetimlerin kentsel dönüşüm projelerinde kullanmaları amacıyla emlak vergisi gelirlerinden belli bir oranda pay ayrılması için gerekli düzenlemeler yapılmalı.
