Son dakika deprem ve tsunami uyarısı! İstanbul için harekete geçildi, riskli ilçeler tek tek açıklandı, deprem sonrası tsunami vuracak, sular altında kalacak...

İstanbul'da tsunami riskini değerlendiren Ortadoğu Teknik Üniversitesi Kıyı ve Deniz Mühendisliği Araştırma Merkezi Başkanı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner ise Tsunaminin etkisini küçük bile olsa yaşayabileceğimizi söyleyebiliriz. 3 metreden fazla tırmanırsa can kaybı mutlaka olacaktır. Tarihsel kayıtlarda da Yenikapı bölgesinde surları dalgaların aştığı bilgileri yazar. O yüzden Yenikapı bölgesi tarihte tsunami yaşanmış yer olarak bulunduğundan bu yerin riskli olduğunu söyleyebiliriz dedi. Beklenen büyük İstanbul depreminin olası sonuçlarından biri olan tsunamiye karşı İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nce, İstanbul'un 17 farklı ilçesinin kıyılarına, Tsunami Eylem Planı kapsamında bilgilendirme panoları yerleştiriyor. İlçelere göre Adalar, Avcılar, Bakırköy, Beşiktaş, Beylikdüzü, Beyoğlu, Fatih, Kadıköy, Kartal, Küçükçekmece, Maltepe, Pendik, Silivri, Tuzla, Üsküdar, Zeytinburnu olmak üzere toplamda 131 bilgi panosu ile bilinçlendirme çalışmaları yapıldı. İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Dairesi Başkanı Özlem Tut, tsunamiye karşı hazırlanan panolar hakkında bilgi verdi. İstanbul'da tsunami riskini ise Ortadoğu Teknik Üniversitesi Kıyı ve Deniz Mühendisliği Araştırma Merkezi Başkanı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner değerlendirdi. İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Dairesi Başkanı Özlem Tut, Beklenen yıkıcı İstanbul depremi ile birlikte bizleri tsunami riski bekliyor. İstanbul'u tsunamiye dayanıklı hale getirmek için ODTÜ ve Kandilli Rasathanesi ile birlikte ortak bir çalışmaya başladık. Çalışmamızın amacı, olası bir tsunami ile birlikte gerçekleşecek riskleri ve tehlikeleri en aza indirmek. İstanbul'da Marmara Denizi'ne kıyısı bulunan 17 ilçenin tsunamiden etkilenmesini bekliyoruz. Silivri'den Beşiktaş'a, Üsküdar'dan Tuzla'ya kadar olan sahil şeridindeki ilçelerimiz tsunami riski ile karşı karşıya kalacak. Şu an 17 ilçede 131 noktada bilgi panolarımızın montajını gerçekleştirdik. 500'e yakın tahliye yollarına yönlendirici tabelalarımız ve güvenli bölgeye ulaştıklarına dair tabelalarımızın da montajı devam ediyor. Bu proje, Ortadoğu ve Avrupa'da İsrail'den sonra uygulayan ikinci şehir İstanbul. Büyükçekmece bizim ilk pilot uygulamamız oldu. Geçen sene 90'a yakın bilgilendirme panosu, tahliye yollarına yönlendirici tabelalar ve bölgeye ulaştıklarını gösterir tabelaların montajını gerçekleştirdik. Bu yıl ise 17 ilçenin hepsini tamamlamayı hedefliyoruz. Tsunaminin şiddetli olma durumunda ise yine etkilenme alanını görüyoruz ve bin metreye kadar ulaşarak E-5 yoluna ulaşması öngörülüyor. Kırmızı renkli alan tsunaminin etkileyeceği alanı gösteriyor dedi. ODTÜ Kıyı ve Deniz Mühendisliği Araştırma Merkezi Başkanı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, İstanbul'da beklenen büyük depremde, Marmara'da denizaltı heyelanı nedeniyle tsunami olabileceğini söyledi. İstanbul'da Yenikapı bölgesinin en riskli bölge olduğunu açıklayan Yalçıner, Depremin düşey atımlı fayları kırdığı yerlerde tsunami oluşacak. İkincisi, bazı yamaçlarda heyelan birikimleri var. Eğer heyelan tetiklerse o zaman farklı bir tsunami olayı da yaşanabilir. Dere yatakları, nehir ağızları, tsunaminin içeriye girip ileriye kadar ilerlemesine yok açacak bölgelerdir. Limanlar, her türlü tekne barınakları en fazla hasar görebilir durumda olan yerleridir. Bu tür yerler riskli diye konuştu. Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, tarihten örnek vererek, 1509 depremi İstanbul'da önemli bir deprem olarak düşünülür. Tarihsel kayıtlarda da Yenikapı bölgesinde surları dalgaların aştığı bilgileri yazar. Surların kapılarından girmiş olabilir. O yüzden Yenikapı bölgesi tarihte tsunami yaşanmış yer olarak bulunduğundan bu yerin riskli olduğunu söyleyebiliriz. Artık her yerde tüm kıyılarımızda, her türlü aktivitenin olduğu durumu düşünürsek tsunaminin etkisini küçük bile olsa yaşayabileceğimizi söyleyebiliriz. 3 metreden fazla tırmanırsa can kaybı mutlaka olacaktır. Depremin habercisi yok ama tsunaminin habercisi var, habercisi deprem. Ardından en az 10 dakikalık süremiz var. Depremden sağlıklı çıktığımızı düşünürsek yapacağımız şey denize bakmak. Denizin geriye çekilmesi olayı yaşanabilir. İşte o tsunaminin habercisidir. O durumda yapılması gereken kıyıdan uzaklaşmaktır, işte burada tabelalar görev alır. Tabelaların gösterdiği yere doğru hızlıca gitmek gerekir şeklinde konuştu. Türkiye çevresindeki denizler için yapılan bilimsel araştırmalar, son 3 bin yıl içinde kayda geçmiş en az 90 adet tsunami olduğunu ortaya koyuyor. Bu doğrultuda TBMM'de oluşturulan araştırma komisyonunun son raporunda da Türkiye’de deprem sonrasında oluşabilecek tsunami tehlikesine dikkat çekiliyor. Peki Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde kaç büyüklüğünde bir deprem tsunami felaketini getirir? En riskli alanlar nereler? İşte uzmanlardan açıklamalar... Olası kaç büyüklüğünde bir depremde Marmara Bölgesi’nde tsunami yaşanabilir?Dr. Doğan Kalafat: Yapılan araştırmalar 8 bin 300 kilometreden fazla kıyı şeridine sahip olan ülkemizde son 3 bin yıl içinde 90’dan fazla tsunami meydana geldiğini gösteriyor. Bunlar başta Marmara Denizi olmak üzere ülkemizi çevreleyen tüm denizlerde gözlemlenmiş. Nitekim tarihsel dönemde Marmara’yı etkilemiş önemli depremlerin hemen hemen hepsinde deprem sonucu tsunami'lerin izleri görülmüş. Olası kaç büyüklüğünde bir depremde Marmara Bölgesi’nde tsunami yaşanabilir sorusuna cevap olarak ise geçmişte yaşananlara nazaran bir tahminde bulunabiliriz. Yaklaşık 8 büyüklüğündeki 1509 İstanbul depremi, Bolu’dan Edirne’ye kadar hissedilmiş ve hasara yol açmış. Yaklaşık 6 metre olduğu düşünülen tsunami dalgaları Yenikapı surlarını bile geçmiş. 22 Mayıs 1766 depreminde Gemlik Körfezi ve Boğaziçi’nde tsunami dalgaları da gözlemlenmiş. 10 Temmuz 1894 tarihli İstanbul depremi sadece Anadolu’da değil, Bükreş ve Girit’te bile hissedilmiş. Deniz seviyesi önce alçalmış, daha sonra kuvvetli dalgalar İstanbul kıyılarını vurmuş. Tsunami dalgasının da yaklaşık 6 metre olduğu düşünülmekte. 1912 tarihli Şarköy-Mürefte depreminde Gelibolu kıyılarında tsunami kaynaklı su baskını gözlemlenmiş. 18 Eylül 1963 tarihli 6,3 büyüklüğündeki Doğu Marmara Depremi sonrasında Mudanya kıyılarında tsunami izleri görülmüş. 17 Ağustos 1999 İzmit Depremi’nin de tetiklemiş olduğu bir heyelan neticesinde tsunami oluşturduğunu yapılan araştırmalar gösteriyor. Tütünçiftlik ve Hereke dolaylarında 2,6 metre, Değirmendere’de de 2,9 metreye varan tsunami bilgileri edinilmiş. Özetle deprem ve tsunami katalogları incelendiğinde Marmara Denizi’nde depremler ve bunların tetiklediği deniz tabanı heyelanları neticesinde tsunami'lerin meydana geldiği görülüyor. Raporda Marmara Denizi için yapılan modelleme çalışmalarında, ilk tsunami dalgasının deprem oluş zamanından sonraki 10 dakika içinde, en yüksek tsunami dalgasının da 60-90 dakika arasında kıyılara varacağının üzerinde duruluyor. Bunu nasıl yorumlamak gerekiyor? Dr. Doğan Kalafat: Aynı çalışmalar, Adalar başta olmak üzere Doğu Marmara’nın daha yüksek tsunami'ye maruz kalacağını da gösteriyor. Bir de Marmara’da tsunami tehlikesinin temel karakteristik özelliklerini belirlemek amacıyla fay modelleri esas alınarak 7,0 büyüklüğünde 30 farklı deprem kaynaklı tsunami modellendi. Sonuçlar, Marmara’da sadece deprem kaynaklı tsunami'lerde dalga yüksekliğinin birkaç noktada maksimum 2 metre civarında ve genel dağılımda ise 1 metreden az olduğunu gösteriyor. İlk dalga varış zamanları genelde 15 dakikadan az olmakla beraber, maksimum yükseklikteki dalganın varış zamanı Yalova ve Adalar’ın güney sahillerinde 5 dakikadan az, İstanbul’un geri kalan sahillerinde 5-30 dakika arası, Güney Marmara sahillerinde ise 30 dakikadan fazla. Marmara Bölgesi’nde yaşanabilecek tsunami'de su ne kadarlık bir alana yayılabilir?Dr. Doğan Kalafat: Tarihsel kayıtlar ve modelleme çalışmaları, Marmara'da depremler tarafından tetiklenen denizaltı heyelanlarının daha büyük tsunami'lere neden olabileceğini ortaya koyuyor. Bu heyelanların oluşma ve etki alanlarını belirlemek mümkün olsa da güvenilir bir hesaplama şimdilik pek mümkün değil. Bu nedenle suyun ne kadarlık alanı yayılacağına dair daha detaylı çalışmaların yapılması gerekiyor.Olası bir tsunami'ye karşı alınabilecek önlemler var mı? Nasıl adımlar atmak gerekiyor?Dr. Doğan Kalafat: 20 Temmuz 2017'de gerçekleşen Bodrum-Kos depremi ve 30 Ekim 2020'de Ege Denizi’nde Sisam Adası’nın kuzeyi ile Doğanbey-İzmir açıkları arasındaki depremde küçük çaplı tsunami'ler oldu. Bu durum bizlere Marmara Bölgesi’nde tsunami erken uyarı çalışmalarına öncelik verilmesi gerektiğini gösterdi. Bu bağlamda Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi Marmara’da yoğun olarak çalışmalara başladı ve bu yıl içerisinde üç ayrı yerde Tuzla-Büyükçekmece-Kumbağ'da çok disiplinli Deprem ve Tsunami Gözlem İstasyonlarını faaliyete geçirdi. Bu çalışmalar yıl içinde de devam edecek. Geçen yıl Ege Denizi’nde meydana gelen 6,9 büyüklüğündeki depremin ardından Seferihisar ve Sığacık’ta tsunami oluşmuştu. Bu olay dışında Ege ve Akdeniz’de daha önce meydana gelen tsunami'ler var mı?Prof. Dr. Hasan Sözbilir: Maalesef evet. Kandilli verilerine göre, Türkiye ölçeğinde son 3 bin yıl içinde kayda geçmiş en az 90 adet tsunami var. Bunların çoğu özellikle Marmara Denizi (İstanbul ve İzmit), Ege Denizi (İzmir), ve Akdeniz (İskenderun ve Fethiye) civarında etkili olmuş. Tarihsel belgeler bu tsunami'lerin Türkiye ve çevresinde ciddi hasar ve kayıplara neden olduğunu ortaya koyuyor. Özellikle Ege Denizi ve Akdeniz’e kıyısı olan yerleşimler tsunami tehlikesi açısından çok daha riskli bir bölgede yer alıyor. Bunun en büyük nedeni nedir?Prof. Dr. Hasan Sözbilir: Anadolu levhası ile Afrika levhasının sınırını oluşturan ‘Helenik ve Kıbrıs Dalma-Batma Zonu... Arnavutluk'un güneyinden başlayıp güneydoğuya bir Yay çizecek şekilde Girit Adası’na kadar uzanan ve buradan Rodos Adası’na kadar devam eden bu zon, Kıbrıs Yayı adı verilen ikinci bir yay daha çizerek Kıbrıs’tan geçiyor ve Antakya’ya doğru devam ederek Doğu Anadolu Fayı ile Ölüdeniz fayına bağlanıyor. 1600 kilometre uzunluğa varan bu dalma-batma zonu tarihsel kayıtlarda mega deprem (8 veya daha büyük) adı verilen depremlere neden olmuş. Bu depremlerde can ve mal kayıplarına yol açmış olan tsunami'ler de meydana gelmiş. 365 yılında Girit’te 8,4, 1222’de Kıbrıs Yayı’nda 7,5, 1303’te Girit-Rodos adasında 8,0 ve 1481’de Rodos’ta 7,5 büyüklüğündeki depremler tsunami kaydı olan en önemli depremler. Ege ve Akdeniz bölgelerinde yaşanabilecek tsunami'de en riskli iller hangileri olabilir? Prof. Dr. Hasan Sözbilir: Şimdiye kadar yapılan tsunami modelleme çalışmaları, Helenik yayı üzerindeki fayların 6 ve 7’den büyük deprem üretmesi durumunda oluşacak 5-10 metreye varan tsunami dalgalarının Türkiye’nin batı, güneybatı ve güney kıyılarına 30-180 dakika içinde ulaşacağını gösteriyor. Böyle bir durumda Hatay, Adana, Mersin, Antalya, Muğla, Aydın ve İzmir kıyılarında tsunami kaynaklı hasar bekleniyor. Tarihsel tsunami kataloglarında 12 dereceli tsunami şiddet ölçeğine göre, Santorini ve Girit taraflarında 10, İzmir kıyılarında 5 şiddetinde tsunami yaşandığı belirtiliyor. Yaşanabilecek tsunami Ege ve Akdeniz’de nasıl sonuçlar ortaya çıkarır?Prof. Dr. Hasan Sözbilir: 2017 Bodrum-Kos ve 2020 Sisam depremlerinde oluşan tsunami'ler çok küçük ölçekliydi. Tarihsel dönemlerde çok daha büyük ölçekte tsunami yaşandığına ve denizin en az 500 metre kara içine ilerlediğine dair kayıtlar var. Nasıl sonuçlar ortaya çıkar? Denizin karayı basması ve geri çekilmesi sırasında altyapı ciddi hasar görür. Canlı-cansız varlıklar önce karaya doğru, sonra denize doğru sürüklenir. Eğer bölgede tarım alanları varsa ciddi şekilde zarar görür. Bu konuda alınabilecek önlemler var mı?Prof. Dr. Hasan Sözbilir: Öncelikle Türkiye kıyılarında eski tsunami izlerinin araştırılması ve bunların tarihsel depremlerle ilişkisinin ortaya çıkarılması lazım. Tsunami yaratması beklenen depremlerin sismik kaynaklarının iyi bir şekilde anlaşılması ve bu sismik kaynaklardan deprem senaryoları oluşturulması da şart. Ana şok sonrasında oluşacak tsunami boyutu ve yerleşim yerlerine varış zamanlarını belirleyecek modellemelerin yapılması da gerekiyor. Ayrıca tsunami tehlikesi olan yerlerde tsunami erken uyarı sistemlerinin kurulması ve bu kesimlerde ana şoktan sonra kıyıdaki halkın daha yüksek yerlerde geçici barınmasını sağlayacak açık park alanlarının oluşturulması da en önemli durum. Marmara’da Avcılar, Silivri ve Tekirdağ’ın açıklarında deniz heyelanları var. Olası büyük bir depremde deniz heyelanlarının bölge için tehdit oluşturduğu konusunda birçok açıklama var. Aynı durum Ege ya da Akdeniz için de geçerli mi?Prof. Dr. Hasan Sözbilir: Denizaltı heyelanları Ege ve Akdeniz için de geçerli. Özellikle Ege Bölgesi’ndeki Datça-Santorini-Yunanistan hattı boyunca yer alan aktif volkanlar ve diri faylar deprem ürettiklerinde denizaltı heyelanlarını tetikleyebilir. Ege ve Akdeniz bölgelerinde kıyı kesimler, ülkemizin en önemli turistik alanları. Özellikle yaz aylarında nüfusları birkaç katına çıkıyor. Buralarda yaşayanlar tsunami sırasında neler yapmalı?Prof. Dr. Hasan Sözbilir: Tsunami yıkıcı depremlerden belirli bir süre sonra yaşanan bir doğal afet. Bu nedenle tsunami'ye karşı önlem alınabilir. Tsunami erken uyarı sistemleri sayesinde deprem olduğunda kişisel telefonlara mesaj gönderilir. Eğer tsunami daha önce modellenmişse ve depremden sonra kıyıya ulaşma zamanı belliyse, telefon aracılığıyla mesaj gelir. Kıyıdaki kişilerin deniz seviyesinden yüksek açık alanlara gitmeleri istenir. Gelişmiş ülkelerde tsunami tehlikesi yaşanacak kıyılarda belirli yükseklikte açık park alanları bulunuyor. Türkiye'de de tsunami tehlikesi olan kıyılarda denizden yüksek açık park alanlarının düzenlenmesi gerekiyor. Beyoğlu Beşiktaş Şişli Kağıthane Gaziosmanpaşa Esenler'in önemli bölümü, Kemerburgaz-Göktürk Sultanbeyli Beykoz'un kıyıdan uzak yüksek bölgeleri, Maltepe'nin kıyıdan uzak bir bölümü, Çekmeköy Sultangazi Başakşehir'in büyük bölümü, Sarıyer'in sahilden uzak bulunan bir bölümü, Arnavutköy, Maslak, Alibeyköy. Kocaeli, Bursa, Balıkesir, Bolu, Sakarya, Manisa, İzmir, Osmaniye, Hatay, Aydın, Muğla, Kütahya, Eskişehir, Konya, Aksaray, Denizli, Burdur, Tokat, Kayseri, Kahramanmaraş, Erzurum, Erzincan, Hakkari ve Bingöl.