Kıdem tazminatında yeni dönem, zam geldi ve 15 bin 371 lira! 5 yıl sınırı var...

EYT için geri sayım başlarken en kıymetli özlük haklarından biri olan kıdem tazminatı hesabı da önem kazandı.Peki nedir bu kıdem tazminatı? Hangi şartlarda alınır? Nasıl hesaplanır? Tavanı neye bağlıdır? Ödeme süresi nedir? Gelin detaylarıyla ele alalım. Gazetevatan.com yazarı İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı Mert Nayır yazdı... Kıdem tazminatı; “İş Yasasına uyruk işçilerin hizmet akitlerinin yasada belirtilen sona erme durumlarında işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye kanunların (veya sözleşmelerin) belli ettiği gün sayısı kadar ücreti tutarında ödemek zorunda olduğu tazminattır”Devlet, işçilerin hayat seviyesini yükseltmek, çalışan ve işsizleri korumak ile görevli olup çalışanların adil bir ücret elde etmeleri hususunda gerekli tedbirleri almak durumundadır. İşçilerin kıdem tazminatı haklarının yasal güvenceye kavuşturulması da bu yükümlülüğün bir uzantısı olarak ortaya çıkmaktadır.Nitekim 4857 sayılı İş Kanunu’nun Geçici 6’ncı maddesi uyarınca 1475 sayılı Eski İş Kanunu’nun halen yürürlükte bulunan 14’üncü maddesi işçinin kıdem tazminatı hakkını güvence altına almaktadır. Kıdem tazminatı yasada öngörülen durumlarda (işverenin – istisnai bazı haklı sebepler hariç olmak üzere- iş akdini sonlandırması, askerlik, ölüm gibi) sonlanan iş akdi sebebiyle en az 1 yıl çalışmış olan işçiye o işyerinde çalıştığı her yıl sayısı ile son brüt aylığının çarpılması suretiyle ödenen tazminattır. Kıdem tazminatları iş akdinin sonlanması ile birlikte derhal ödenmelidir. Bununla birlikte toplu iş akitleri ile bu konuda makul bir süre belirlenmiş olabilir. Bu durumda söz konusu tazminat en geç o sürenin sonunda ödenmiş olmalıdır.Aksi takdirde işçinin gecikme sebebiyle ödenmeyen süreye göre mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı üzerinden faiz alma hakkı doğar.İşçi bu hakkını dava açmak yoluyla elde edebilecektir.Kıdem tazminatı alacağı için zamanaşımı süresi 5 (beş) yıldır. Kıdem tazminatı hesaplanırken, işçinin aldığı son ücret esas alınır. Eğer işçi, ücretini parça başı, akort, götürü veya yüzde usulü gibi usullerle alıyorsa, ücret sabit olmayacağından son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret esas alınacaktır.Ayrıca “…kıdem tazminatına esas olacak ücretin hesabında 26 ncı maddenin birinci fıkrasında yazılı ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler de göz önünde tutulur. Yasa koyucu kıdem tazminatına esas ücret bakımından bir üst sınır belirleme yoluna gitmiştir. 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14’ üncü maddesinin ilgili fıkrası şu şekildedir:“Ancak, toplu sözleşmelerle ve hizmet akitleriyle belirlenen kıdem tazminatlarının yıllık miktarı, Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek Devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemez.”Yapılan yeni zam oranlarıyla 2022 yılı kıdem tazminatı tavanı : 15.371,40 TL Öte yandan Sosyal güvenlik düzenlemeleri kadınlara pozitif ayrımcılık tanıyor. Bunlardan biri de kıdem tazminatı hakkı. Evlenen ve evlendikten sonra ailesine zaman ayırmak isteyen kadınlar eğer 1 yıldan fazla çalışmaları varsa kendi istekleriyle işten ayrılıp kıdem tazminatlarını alabiliyor. Kadın çalışanların, istifa halinde kıdem tazminatını alabilmesi için iş sözleşmesini evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde yazılı olarak feshetmesi, evliliği gösteren belgeyi işverene sunması ve feshin gerekçesinin ‘evlilik’ olduğunu açıkça belirtmesi gerekiyor. Evlendikten sonra 1 yıl içinde kıdem tazminatı alarak işten ayrılan kadının, başka bir yerde yeniden çalışmasına herhangi bir engel yok. Öte yandan hamilelik veya doğum sebebine dayalı işten ayrılmalar istifa olarak değerlendirildiğinden, bu nedenlerle işten ayrılan işçi tazminat haklarından vazgeçmiş sayılıyor. Kadınların istifayla kıdem tazminatı alabileceği farklı alternatifler de bulunuyor. Bunlardan dikkat çekeni emeklilik hakkı. 8 Eylül 1999’dan önce ilk kez sigortalı olup da 15 yıl 3600 gün sigortalılık süresini dolduran yani yaş dışındaki emeklilik şartlarını yerine getiren kadın çalışanlar, Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) ‘kıdem tazminatı alabilir’ yazısını alarak işverene verip istifa ederse kıdem tazminatı alabiliyor. 9 Eylül itibarıyla işe girenlerde ise iki şart aranıyor. Bunlar; ya 7000 gün prim süresi dolacak ya da 25 yıllık sigortalılık süresiyle birlikte en az 4500 gün prim ödenmiş olacak. Çalışmakta olduğu işyeri, bir belediye (büyükşehirlerde büyükşehir belediyesi) sınırını aşacak şekilde taşınırsa, kadın işçi ile işveren arasında var olan hizmet sözleşmesinde aksi yazmıyorsa, yeni adrese gitmek zorunda değil. Bu durumda da hizmet sözleşmesinin esaslı unsurlarından biri değiştirildiği için işveren, işçilerine kıdem tazminatı ödemek zorunda. Başvuru 6 işgünü içinde yapılmalı. Yine işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşamı için tehlikeli olursa, işçi iş akdini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatına hak kazanabilir. Eksik ve zamanında ödenmeyen ücret nedeniyle istifa durum kıdeme imkan tanır.