Küresel petrol fiyat endeksi Brent'in tahtı sallanıyor

ABD'nin kullandığı Batı Teksas tipi petrolün varil fiyatı, küresel olarak en yaygın kullanılan Brent türü ham petrol fiyatının üzerine çıkarak, tekrar küresel bir referans olabileceğinin sinyalini verdi.

ABD Kongresi'nin 40 yıldan fazla yürürlükte olan ham petrol ihraç yasağını 18 Aralık'ta kaldırmasının ardından, Brent ve Batı Teksas tipi fiyat endeksleri arasındaki fark hızla azalmaya başladı. Batı Teksas tipi petrol fiyatı, 23 Aralık'ta 2010'dan bu yana ilk defa Brent fiyatının üzerine çıktı.

Batı Teksas fiyat endeksinin dünya genelinde kullanılabilecek güçlü bir alternatif olması ve ABD'nin 40 yıl süren ham petrol tedarik korkusunun ortadan kalkması, Brent'in petrol piyasalarındaki referans fiyat olma ayrıcalığını tehlikeye soktu.

İhraç yasağının kaldırılması ABD petrol piyasasının küresel pazar ile birleşmesini sağlarken, küresel piyasalardaki arz fazlasının da artmasına yol açtı ve petrol fiyatlarının daha da düşmesine neden olabilecek bir etkileşim zinciri oluşturdu.

Batı Teksas tipi petrolün fiyatı, 1990'dan 2010'a kadar Brent türü petrolün fiyatından hep daha fazla oldu. Ancak 2008'de iki önemli etken, 2010'dan sonra Brent fiyatının yükselmesine ve Batı Teksas fiyatının düşmesine neden olarak önce iki endeksin eşitlenmesine, daha sonra da Brent fiyatının Batı Teksas'ın üzerine çıkmasına sebep oldu.

ABD, kaya petrolü devrimiyle, 2008'den itibaren ham petrol üretim miktarını hızla artırdı. Bu durum, ülkede ham petrol stok miktarını da artırarak Batı Teksas fiyatlarının düşmesine neden oldu.

Ayrıca, 2008'deki küresel finansal kriz, petrol fiyatlarının endeksli olduğu ABD dolarının değerini düşürerek, küresel petrol arzının artmasında önemli bir etken olunca Brent türü ham petrolün varil başına fiyatı artmaya başladı. Bu iki fiyat endeksi, 2010'da varil başına ortalama 79 dolarda eşitlendi.

Brent türü ham petrolün ortalama fiyatı 2011'de ilk defa 100 doların üzerine çıkarak varil başına ortalama 111 dolar oldu. Bunun temel nedenlerinin başında, Arap Baharının Ortadoğu petrolünün üzerinde yarattığı güvenlik riski ve Libya'daki sivil savaş yer aldı. Aynı zamanda, Çin başta olmak üzere, Asya'daki gelişmekte olan ekonomilerin artan petrol talebi Brent petrolün fiyatının yükselmesine neden oldu.

Batı Teksas türü ham petrolün varil başına fiyatı ise 2011'de ortalama 95 dolarda kaldı ve iki endeks arasındaki fiyat farkı, bir diğer adıyla makas, varil başına 16 dolar oldu. 2012'de Brent varil başına ortalama 112 dolar iken, Batı Teksas 94 dolarda kaldı ve makas varil başına 18 dolara kadar çıktı.

Ancak, ilerleyen senelerde, ABD kaya petrol üretiminin hızla artması ve iç tüketimde ülke rafinerilerinin yerli üretilen ham petrolü daha yaygın olarak kullanmaya başlamasıyla makas tekrar kapanmaya başladı.

ABD'deki rafinerilerin, 2013 yılında, küresel piyasadan ham petrol ithal etmek yerine, giderek daha fazla yerel üretilen ham petrolü tercih etmesi, ABD iç piyasasında arzı artırarak Batı Teksas fiyatlarını yükseltti ve Brent fiyatlarını düşürdü. OPEC üretiminin artması da Brent fiyatı üzerinde baskı oluşturdu. 2013'te Brent'in ortalama fiyatı varil başına ortalama 108 dolara düşerken, Batı Teksas'ın ortalama fiyatı 98 dolara yükseldi ve makas varil başına 10 dolara kadar geriledi.

Geçen yıl Libya'da ham petrol üretiminin tekrar başlaması ve OPEC ülkelerinin toplam ham petrol üretiminin artması Brent fiyatını aşağı çekti. Batı Teksas varil başına ortalama 93 dolar iken, Brent 99 dolar oldu ve makas varil başına 6 dolara kadar düştü.

Her iki endeks, 2014'ün haziran ayında, küresel petrol talebinin zayıf olması ve uluslararası piyasada giderek artan ham petrol arz fazlası nedeniyle hızlı bir düşüş gösterdi.

Geçen yılın haziran ayı ile bu yılın ocak ayında her iki endeks yaklaşık yüzde 60 değer kaybetti ve ocakta makas kapandı. Ancak, ABD'de kaya petrolü üreticilerinin üretime hız vermesiyle ülkede arz fazlası ve stoklar tekrar artışa geçerek Batı Teksas fiyatı üzerinde aşağı yönlü baskı oluşturdu. 22 Şubat 2015'te makas 11 dolara kadar çıktı.

- ABD petrol yasağını kaldırıyor

ABD ham petrol üretim miktarının nisanda günlük ortalama 9,6 milyon varillik rekor seviyeye ulaşmasıyla, iki endeks arasındaki fiyat farkı varil başına 8 ila 10 dolar arasında dalgalandı. Ancak, OPEC'in önce 5 Haziran toplantısında üretim kesmeme kararı, ardından 4 Aralık toplantısında resmi bir kota belirlemeyerek fiili petrol üretimine devam edeceğini açıklamasının ardından Brent fiyatı düştü.

Ayrıca, düşük petrol fiyatlarının ABD'li ham petrol üreticilerini olumsuz etkilemesi nedeniyle ülkede petrol üretimi günlük ortalama 400 bin varil azalarak Batı Teksas fiyatını artırdı.

OPEC kararı nedeniyle, aralık ayının ikinci haftasında Brent türü ham petrolün fiyatı yüzde 11 değer kaybederken, bu oran Batı Teksas tipi petrol fiyatında yüzde 8 oldu ve makas varil başına 2 dolara kadar geriledi.

ABD Kongresi, 2016 bütçe tasarısını 18 Aralık'ta onayladığında, tasarı maddelerinden biri olan ve ABD üzerinde 40 yıldan fazladır devam eden ham petrol ihraç yasağını kaldırdı. Bu, aynı zamanda, ABD petrol piyasasının küresel pazar ile bütünleşeceğini gösterdi. 23 Aralık'ta iki endeks arasındaki makas tekrar kapandı. Aynı gün, ABD'de haftalık ham petrol stoklarının düştüğünün açıklanmasıyla, Batı Teksas fiyatı Brent'in üstüne çıktı.

- Brent ve Batı Teksas'ın ortaya çıkışı

Dünya çapındaki petrol ticaretinin üçte ikisinden fazlasında kullanılan ve Londra borsasında belirlenen Brent türü ham petrolün fiyatı, ilk olarak 1970'lerde ortaya çıktı. İngiltere ile Norveç arasında bulunan petrol kaynaklarıyla, zengin Kuzey Denizindeki başlıca petrol kuyularının baş harfleri bir araya getirilerek isimlendirilen Brent petrol endeksi, 1980'li yılların ortalarına kadar sadece Kuzey ve Batı Avrupa ülkeleri tarafından kullanılıyordu.

Ortadoğu ülkelerinin ihraç ettikleri ham petrolü fiyatlandırmada kullandıkları OPEC endeksinin uluslararası gücü, 1980'lerin ortalarında zayıflayınca, petrol fiyatlarının serbest piyasada oluşması için yeni endeksler ortaya çıktı. Bunların içinde en başarılı olanı, dünyanın en büyük petrol tüketicisi ve ithalatçısı konumunda bulunan ABD'nin oluşturduğu Batı Teksas (West Texas Intermediate) türü ham petrol endeksiydi.

ABD'nin Oklahoma eyaletinin Cushing kentinde yerel ve uluslararası piyasalardan arz edilen ham petrolün bir araya gelerek toplam talebe göre Batı Teksas türü ham petrolün varil başına fiyatının belirlenmesi metodu 1980'lerin ortalarından 1990'lara kadar küresel olarak en yaygın kullanılan endeks haline geldi.

Ancak, 2000'lerin ortalarında, Batı Teksas türü ham petrolün küresel piyasadaki toplam arz ve talebi yeteri kadar iyi yansıtamadığı görüşü yaygınlaşmaya başlayınca, Brent endeksi daha fazla kullanılmaya başlandı.