Kamu kurumlarında yaşanan etik ihlalleri

Kamu Görevlileri Etik Kurulu çok az sayıda etik ihlal kararı vermesine rağmen bu haliyle dahi verdiği kararlarda çok ciddi bir işlev görüyor. Yeni Şafak'tan Ahmet Ünlü'nün yazısına göre kamu kurum ve kuruluşlarının hemen hemen birçoğunda yaşanan etik ihlalleri örneklerle açıklandı.

Örnek 1

Bir üniversitede gastroenteroloji alanında Prof. Dr. olarak görev yapan bir öğretim üyesi kendisine muayene için gelen hastaları üniversite yerine özel kliniğinde tedavi yapmaktadır. Özel kliniğinde yüksek ücretlerle hastalardan muayene ücreti alan Prof. Dr. normal şartlar altında üniversite hastanesinde yapılabilecek tetkikleri anlaştığı bir merkezde yaptırmaktadır. Ameliyat gerektiği hallerde ise ameliyatlar üniversite hastaneleri yerine anlaşmalı olduğu özel hastanelerde yapılmaktadır. Bu akademisyen konusunda çok yetkin olduğu için hastalar mecburen özel kliniğine gitmekte ve özel hastanelerde ameliyat olmaya zarı olmaktadırlar.

İnsanı hayrete düşüren ise özel klinikte yapılan tedavi ücretleri için fiş veya fatura verilmediği gibi istenilmesi halinde de ilave olarak Katma Değer Vergisi tutarı ücrete eklenmektedir. Bu olay o kadar sıradan hale getirilmiştir ki ne denetleyen, ne etiklik sorgulaması yapan, ne de vergi denetimi yapan bulunmamaktadır. Zavallı hastalar ise kaderlerine razı olarak kuzu kuzu tedavi ücretini ve diğer tetkik masraflarını ödemekte ve doktora muhtaç oldukları için de hiçbir şekilde şikayetçi olmamaktadırlar. Etik ve kanun ihlallerinin bu kadar aleni yapılmasına hayret etmemek mümkün değildir. Nereden bakılırsa bakılsın ortada hem etik dışı birçok olay var, hem de açıkça kanunlara aykırı uygulama sıradan hale getirilmiştir.

Diğer yandan, 2547 sayılı Kanun’da öğretim üyelerinin hangi hallerde başka işler yapacağı belirtilmiş olup, böyle bir yöntem tamamen kanun dışındadır. Yani hiçbir şekilde hastaların özel kliniğe yönlendirilmesi ve yapılan tedavilerde kayıt dışı işlemlere cevaz verilmesi mümkün değildir. Özetle üniversiteler, öğretim üyelerinin showroom’u olarak kullandırılmamalıdır. Daha önce bu durumlar öğretim üyeleri ve doktorlar için geçerliydi ve yapılan kanuni düzenleme ile ya kamu ya özel seçeneği sunularak sorun çözülmüştü. Ancak, öğretim üyeleri bir şekilde tekrar sistem dışına çıkmayı becerdiler ve gelinen durum ortada.

Örnek 2

İl’e yeni atanan vali, ya da ilçeye atanan kaymakam tatillerde kullandığı aracı beğenmeyerek özel kalem müdürüne bir formül bularak bu araçları değiştirmesini ve özel plaka takılmasını istemektedir. Bu araç aynı zamanda çocuklarını da okula götürüp getirmede kullanılmaktadır. Malum resmi plaka olunca sosyal medyaya düşme riski bulunmaktadır. İyi de eşler ne yapsın? Normal vatandaşlar gibi çarşı ve pazara gidecek halleri yok ya. Onlara da özel plakalı bir araç temin edilmesini ister.

Örnek 3

İdari ve Mali İşler Daire Başkanı olarak görev yapan memur, kurumun çalıştığı firma sahiplerince tatil köyünde ailece ücretsiz tatile davet edilmiştir. Davete icabet edilerek ailece bir hafta ücretsiz tatil yapılmış, tatil dönüşünde de firmaya ait hakedişlerin kontrol edilerek ödeme yapılması gerekmektedir. Alınan malzemelerin şartnamede yazılanlarla uyumsuz olduğu müdür tarafından daire başkanına hatırlatılınca, bu tür ayrıntılara takılmayın ve ödeme evrakını bir an önce bana gönderin diye talimat verir. Bir defaya mahsus eksikliği görmeyeceğini bundan sonra ise daha dikkatli olunmasını firma yetkililerine söyleyeceği sırada, firma sahibi, tatilden yengenin memnun kalıp kalmadığını sorar. Daire başkanına tatil zehir olmuştur ama yapacak da fazla bir şey kalmamıştır.

Örnek 4

Bir denetim elemanı, denetlemek üzere gittiği bir inşaat firmasında denetime esas evrakları firma yetkililerinden ister. Onlar da hemen firmanın serbest muhasebeci mali müşavirlerini arayarak denetim elemanının istedikleri evrakları belirtilen sürede teslim etmelerini isterler. Denetimin ilerleyen aşamasında denetim elemanı yetkililere evlerin maliyetini ve satış fiyatını düşük bulduğunu ifade eder. Firma yetkilisi de zaten denetimden ne çıkacağını bilmediği için eline gelen fırsatı değerlendirerek tanıdığı varsa aynı şartlarla hatta daha da uygun fiyata satış yapacaklarını, bu fiyatlara dahi satmakta zorlandıklarını belirtir. Denetim elemanı da tanıdığı olduğunu ve bu şartlarda ev alabileceklerini söyler. Firma yetkilileri, denetim elemanının tanıdığıyla irtibata geçerek uzun vadeli ve uygun taksitlerle ev satışını gerçekleştirirler. Halbuki denetleyici konumunda bulunan kamu görevlilerinin, mevzuata aykırı olarak kendileri için hizmet, imkân veya benzeri çıkarlar talep etmesi etik davranış ilkelerine aykırıdır.

Örnek 5

Belediye başkanının oğlu inşaat malzemeleri satmaktadır. Belediyeye iş yapan firmalar, belediye başkanının hiçbir yönlendirmesi olmadan oğlunun firmasından inşaat malzemesi almak için yoğun bir çaba içine girmişlerdir. Belediye başkanı ne yapmalıdır? Oğluna inşaat malzemesi satışının doğru olmayan bir yana kaydığını anlatmalı, kendisinden malzeme alan firmalarla şeffaf olmayan hiçbir iş yapmamasını ve kendi firmasından malzeme alan firmaların diğer firmalardan farklı bir muameleye tabi tutulmayacağını açıklamalıdır. Aksi takdirde olay rahmetli Menderes’in ticaret yapmak isteyen oğluna söylediği “oğlum ticarette beni alır beni satarsın” durumuna dönerek belediye başkanı alınır ve satılır hale gelir. Bu nedenle kritik makamlara gelen kişilerin kendisi dahil aile efradının da yaptıklarına dikkat etmesi gerekmektedir.

Örnek 6

Genel müdür, kurumdan ihale alan firmanın sahibine, bir dernek kurduğunu ve bu derneğin hayır hasenat işleri ile uğraştığını birçok çocuğa burs imkanı sağladıklarını ifade eder. Bunu duyan firma yetkilisi kendisinin de bu derneğe bağış yapmak istediğini belirtir. Zahire bakıldığında genel müdür firma sahibinden hiçbir talepte bulunmamış, firma yetkilisi tamamen kendi rızası ile bağış yapmak istemiştir. Genel müdürün imalı bir şekilde ve dolaylı yoldan firma yetkilisinden bağış istemesi doğru mudur? Kamu görevlilerinin, kamu hizmetlerini yürütürken spor kulübü, dernek vb. kuruluşlara doğrudan veya dolaylı olarak bağış ya da yardım yapılmasına aracılık yapmaları etik değildir. İyi niyetlerle başlayan bu tür süreçler bir süre sonra mecrasından çıkarak farklı alanlara kayabilir.

Örnek 7

Yapılacak büyük bir satın alma ihalesi öncesinde, kurumun üst yöneticisinin, ihale şartnamesini hazırlayacak olan memuru makamına çağırarak, şartnameyi belli bir firmanın ihaleyi kazanacağı şekilde hazırlamasını istemesi etik midir? Ya da ihale öncesinde bir firmaya önceden haber vererek hazırlık yapmasını söylemesi. Üst yöneticinin ihale mevzuatına aykırı talimat vermesi yasal ve etik değildir. Memurun da böyle bir talimatı yerine getirmemesi gerekir. Bunlar etik ihlali olduğu gibi aynı zamanda da hem disiplin hem de adli yönden suçtur.

Yine açık ihale yerine sürekli olarak işleri parçalara ayırarak doğrudan temin usulüyle istenilen firmalardan mal ve hizmet satın alınması kamu zararı oluşturmasa da hem disiplin suçu hem de etik ihlalidir.

Örnek 8

Bir kurumun üst yöneticisinin, sürekli görev yaptığı Ankara’dan çocuklarının ikamet ettiği başka bir şehre hafta sonları gitmek için kendisini görevli-izinli göstermek suretiyle hem uçak hem de harcırah imkânlarından yararlanması etik ihlalidir. Yine kurumun misafirhanesindeki odalardan en az üç tanesinin üst düzey için sürekli boş tutulması etik değildir. Nasıl da tanıdık geliyor değil mi?

Yukarıda yer verilen örnekler ne kadar tanıdık geliyor değil mi? Etik komisyonuna veya etik kuruluna konu intikal ettirilmediği sürece herhangi bir sorun yoktur. Bilinmelidir ki bürokratlara emanet edilen her makam ve imkan sadece ve sadece kamu hizmetlerinin sunumunda kullanılmak zorundadır. Sakın yanlış anlaşılmasın, bildiğim özel şeyleri yazmadım, sadece ve sadece herkesin bildiklerini özet olarak yazdım. Özellikle tabip öğretim üyelerinin özel kliniklerindeki hasta tedavileri masaya yatırılmalıdır. Bakalım, rastgele hazırladığımız elbise kimlere uyacak? Unutmayalım ki yaptıklarımızdan ve yapmak zorunda olup da yapmadıklarımızdan hesaba çekileceğiz.