Kıdem tazminatında flaş gelişme! Tamamen değişiyor, ödenecek ücret...

Kıdem tazminatı ile ilgili son dakika gelişmesi! Milyonlarca çalışanı ilgilendiriyor. Yarı zamanlı çalışanların ücret ve haklarının tam süreli çalışana ödenen miktar üzerinden orantılı olarak hesaplanması gerekiyor. İşyerinde emsal işçi yoksa o iş kolunda şartlara uygun işyerinde aynı veya benzer işi üstlenen tam süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçi esas alınacak. Bu kapsamda çalışanların yıllık izinlerinde de ücret ödenmesi gerekiyor. İşyerinde tam süreli iş sözleşmesiyle yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar çalışmalar kısmi süreli çalışma olarak kabul ediliyor. O nedenle de kısmi istihdamda 20 günden fazla hizmet bildirimi yapılamıyor. Bu sürenin üzerinde yapılan çalışma sürelerinin ise 30 güne tamamlanması gerekiyor.

Kısmi zamanlı çalışmaya yönelik sosyal haklar, yasal düzenlemelere ilişkin merak edilen soruların yanıtları şöyle:

1- Kısmi süreli çalışanın yasal hakları tam zamanlı çalışanla aynı mı, sigorta zorunluluğu var mı?

İş Kanunu'na göre yarı zamanlı çalıştırılanlar, ayrımı haklı kılan bir neden bulunmadıkça salt iş sözleşmesi kısmi süreli olduğu için tam süreli emsal çalışanlardan farklı işleme tabi tutulamaz. Kısmi süreli çalışanların da sigortalarının yapılması zorunluluğu bulunuyor. Sözleşmesi aylık ücret üzerinden yapıldıysa haftalık çalışma süresi dikkate alınmadan 30 günlük sigortalı bildirilir. İş Kanunu ve iş sözleşmesiyle sağlanan haklar yalnız kısmi süreli çalışma gerekçesiyle ortadan kaldırılamaz. Sigortalı bildirimleri çalıştıkları saatlerin güne çevrilmesi sonucunda oluşan prim günleri esas alınarak yapılır. Bu hesaplama her bir 7.5 saatlik çalışma 1 gün olarak kabul edilerek, gün kesirleri tam gün olarak alınarak belirlenir.

2- Yarı zamanlı çalışanların hafta tatili hakkı var mı?

Kısmi süreli çalışanın da hafta tatili hakkı bulunuyor. Haftanın 7 günü kısmi süreli çalışanlara hafta tatili ödemesi yapılacak. Bir yıllık çalışma süresini dolduran yarı zamanlı çalışan izin hakkı kazanır.

3- Kısmi süreli çalışanların kıdem tazminatı hakkı var mı?

Yarı zamanlı çalışanın sözleşmesi feshedildiyse kıdem tazminatı hak kazanır. Kıdem tazminatına esas ücret ortalama günlük kazanç üzerinden hesaplanacak. Bu kapsamda çalışanlar iş sözleşmesinin kısmî süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tâbi tutulamaz. Yarı zamanlı çalışanlara kıdem hakkını güvence altına almaya yönelik mevzuatta yapılacak düzenleme de bu yıl tamamlanacak. Çalışanın kıdem tazminatına esas ücreti, ortalama günlük kazancı üzerinden hesaplanır.

4- Çalışanı kısmi süreliden tam süreli çalışmaya geçirmek mümkün mü?

İşyerinde çalışan işçilerin, niteliklerine uygun açık yer bulunduğunda kısmî süreliden tam süreliye veya tam süreliden kısmî süreliye geçirilme istekleri işverence dikkate alınır ve boş yerler zamanında duyurulur.

5- Kısmi süreli çalışmadan kimler yararlanabiliyor?

Yarı zamanlı çalışma daha çok öğrenci gençler, emekliler, analık izni kullanan kadınlar tarafından tercih ediliyor. Analık izni ve yarı zamanlı çalışma sonrasında ebeveynlerin çocuğu mecburi ilköğretim çağına gelene kadar yarı zamanlı çalışma hakkı bulunuyor. Ebeveynlerden biri çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar kısmi süreli çalışma talebinde bulunabiliyor. Bu talep geçerli fesih nedeni sayılmaz. Bu kapsamda kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam zamanlı çalışmaya dönebilir.

6- Kısmi süreli çalışmada ücret nasıl hesaplanır?

İş Kanunu'na göre, kısmi süreli çalıştırılanlar tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamıyor. Kısmi süreli iş sözleşmesiyle çalışan işçi ücreti ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süre ile orantılı olarak ödenmesi gerekiyor. İşçinin çalışacağı ücretin şekli, miktarı taraflarca serbestçe kararlaştırılabilir. Bununla beraber ödenecek ücret asgari ücretin altında olamaz. Aylık asgari ücretin 30 güne bölünmesiyle günlük asgari ücret, günlük ücretin 7.5 saat olan normal günlük çalışma süresine bölünmesiyle de saatlik asgari ücret hesaplanır. İmzalanan sözleşme gereği işçinin alacağı ücret bulunur.

7- Asgari ücrete vergi istisnası yarı zamanlı çalışanlar için de geçerli mi?

Yarı zamanlı çalışanlara ücret ödemeleri, yeni işe başlayan ve işten ayrılan hizmet erbabına yapılan kıst ücret (saat, gün sayısı dikkate alınarak belirlenen ücret) ödemelerine istisna tam olarak uygulanacak.
8- Kısmi süreli çalışmada 20 gün kuralı nedir?

Kısmi süreli çalışan sigortalının ay içindeki prim gün sayısı 20 günden fazla olamıyor. Sosyal Güvenlik Kurumu e-bildirge uygulamasında sistemsel düzenleme yaparak eksik gün nedeniyle "kısmi istihdam" seçilmesi durumunda 20 günden fazla hizmet bildirilmesine izin vermiyor. İşyerinde tam süreli iş sözleşmesiyle yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışmalar kısmi süreli çalışma olarak kabul ediliyor.

9- Yıllık izin hakkı tam süreli çalışanlarla aynı mı?

Bir yıllık çalışma süresini dolduran kısmi süreli çalışanlar, yıllık ücretli izin hakkından tam süreli çalışanlarla aynı şekilde yararlanır. İş Kanunu'nda yıllık izne hak kazanmak için gerilmesi gereken bir yıllık süreyi kesintiye uğratan durumlar olmadan doldurulursa yıllık ücretli izne hak kazanılır. Yıllık izin ücreti de işçinin bir günlük ortalama ücreti üzerinden hesaplanır.

10- Eksik günlerin primi tamamlanmak zorunda mı, sağlık hizmetlerinden nasıl yararlanılıyor?

İsteğe bağlı ya da borçlanma yoluyla eksik prim günlerinin tamamlanması mümkün. İsteğe bağlı sigorta ve borçlanmada günlük asgari ücret ile bunun 7.5 katına kadar prim ödeme imkanı bulunuyor. Ayda 12 gün prim yatıran isteğe bağlı sigorta ile kalan 18 günün primini ödeyebilir. İsteyen eksik günlerini emekliliğe yakın bir tarihte borçlanabilir. Bir ay içinde yirmi günden az çalışanın eksik güne ait sağlık sigortası primini 30 güne tamamlama zorunluluğu bulunuyor. Anne, baba, eş üzerinden bakmakla yükümlü olunan kişilerin eksik günlerin sağlık primini yatırması gerekmiyor. Gelir testi ile ödeme gücü olmadığı belirlenenlerin prim yatırması gerekmiyor.

KIDEM TAZMİNATI DEĞİŞTİ!

Kıdem tazminatı tavanı ile ilgili açıklama yapıldı. Kıdem tazminatı, 2021’in ikinci yarısında kıdem tazminatının tavanı da artarak, 8 bin 284 lira olarak açıklanmıştı. 2022 yılına ait asgari ücrete bağlı olarak bu kalemde de artış yaşandı. İşte kıdem tazminatı hakkı ile ilgili merak edilen soruların yanıtları...

1- Kıdem tazminatının ödenmesi için gereken koşullar nelerdir?

1475 sayılı Kanunun 14 üncü maddesine göre çalışanlara belirli şartlarla kıdem tazminatı ödenmektedir. Buna göre;Aynı işverene bağlı çalışma süresinin en az 1 yıl olması ve iş sözleşmesinin; 1- İşveren tarafından iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırılık nedenleri dışındaki nedenlerle, 2- İşçi tarafından sağlık, iyi niyet ve ahlak kuralarına aykırılık veya işyerinde işin durması benzeri nedenlerle, 3- Askerlik görevi nedeni ile, 4- Emeklilik hakkının elde edilmesi veya bu kapsamda gereken sigortalılık süresi ve prim gününün doldurulması nedeni ile, 5- Kadın işçinin evlenmesi nedeni ile, 6- İşçinin ölümü nedeni ile feshi halinde çalışma süresinin gerektirdiği kıdem tazminatı ödenmektedir.

2- İşten kendi isteğiyle ayrılan işçi kıdem tazminatı alabilir mi?

Kural olarak işten kendi isteğiyle (istifa) ayrılan işçi, kıdem tazminatı alamamaktadır. Ancak; iş sözleşmesinin askerlik görevi, emeklilik hakkının elde edilmesi, sağlık problemlerinin işin yapılmasına sürekli bir biçimde engel oluşturduğunun belgelenmesi, işverenin iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırı davranışlarda bulunması nedenleri ile işçi tarafından feshi halinde (istifa), çalışma süresinin en az 1 yıl olması koşulu ile kıdem tazminatı hakkı alınabilmektedir.

3- Evlilik nedeni ile işten ayrılan kadının kıdem tazminatı alabilmesi için gereken şartlar nelerdir?

Yasal düzenleme gereği; Kadın işçilerin evlilik nedeni ile işten ayrılması durumunda, çalışma süresinin gerektirdiği kıdem tazminatı ödenmektedir. Bu haktan yararlanılabilmesi için; iş sözleşmesinin evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde yazılı olarak feshi, evliliği gösteren belgenin işverene sunulması, feshin gerekçesinin evlilik olduğunun açıkça belirtilmesi gerekmektedir.

4- Kıdem tazminatı hakkı nasıl hesaplanır?

Herhangi bir iş sözleşmesinin kıdem tazminatını gerektiren bir nedenle feshi durumunda, çalışılan her tam yıl için 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı ödenmektedir. Bir yıldan artan sürelerde oranlanarak hesaplamaya dahil edilecektir. Kıdem tazminatı hesaplamaları sırasında işçiye ödenen ücretin yanısıra, kendisine düzenli olarak sağlanan tüm para ve para ile ölçülebilen menfaatlerin (yol parası, yemek parası, düzenli olmak koşulu, ikramiye ödemeleri v.b.) brüt tutarları dikkate alınmaktadır. Her tam çalışma yılı için ödenen kıdem tazminatı tutarı, fesih tarihinde geçerli olan kıdem tazminatı tavanı ile sınırlandırılmıştır.

5- İşyerinin satılması durumunda işçi kıdem tazminatının ödenmesini isteyebilir mi?

Herhangi bir işyerinin kısmen veya tümüyle devredilmesi durumunda, söz konusu işyerinde çalışmakta olanlar aynı şartlarla çalışmaya devam edeceklerdir. İşyerinin devri, çalışanların yasal hakları konusunda herhangi bir kayba yol açmayacak, çalışanlara işyerinin devri nedeni ile kıdem tazminatı ödenmesi gerekmeyecektir. Gerek kıdem tazminatı, gerekse yıllık ücretli izin haklarının belirlenmesi gerektiğinde devir öncesi ve devir sonrası oluşan toplam çalışma süresi esas alınacaktır.

6- İşyerinin taşınması veya çalışma şartlarının değiştirilmesi halinde işçi kıdem tazminatını alarak işten ayrılabilir mi?

İşveren işçi ilişkileri, yasa ile belirlenen esaslar çerçevesinde iş sözleşmelerinde düzenlenmektedir. Bu kapsamda; işin niteliği, görev tanımları, çalışma süre ve koşulları, işçiye ödenecek ücret ve diğer esaslar iş sözleşmelerinde düzenlenmektedir. İş sözleşmesi hükümleri, işyeri uygulamaları veya çalışma koşulları konusunda değişiklik yapmak isteyen işveren, durumu yazılı olarak bildirmek ve işçinin onayını almakla yükümlüdür. İşçi tarafından 6 gün içinde kabul edilmeyen değişiklikler işçiyi bağlamamaktadır. İş sözleşmesinin bu nedenle feshi halinde, kıdem tazminatı ve bildirim süreleri konusundaki yükümlülüklere bağlı kalınacaktır

7- Ücreti artırılmayan işçi kıdem tazminatını alarak işten ayrılabilir mi?

Ücretlerin hangi dönemlerde veya oranlarda artırılacağına ilişkin herhangi bir çerçeve belirlenmiş durumda değildir. Ücret uygulamaları konusundaki yasal düzenleme asgari ücretin altında ücretle işçi çalıştırılamayacağı ile sınırlıdır. Bunun ötesinde ücret uygulamalarına ilişkin esaslar, iş sözleşmelerinde belirlenebilmektedir. İş sözleşmesinde bağlayıcı bir hüküm bulunmaması halinde, uygulamaya ilişkin inisiyatif işverene aittir. İş sözleşmesinde herhangi bir hüküm bulunmamasına karşın, ücret artışlarındaki anlaşmazlık nedeni ile işten ayrılan işçi istifa etmiş sayılacağından, herhangi bir tazminat hakkı oluşmayacaktır

8- Hamilelik veya doğum nedeni ile işten ayrılan işçi, kıdem tazminatına hak kazanır mı?

İşten kendi isteğiyle (istifa) ayrılan işçinin, herhangi bir tazminat hakkı oluşmamaktadır. Yasal düzenleme açısından hamilelik veya doğum nedenine dayalı işten ayrılmalar istifa olarak değerlendirildiğinden, bu nedenlerle işten ayrılan işçi tazminat haklarından vazgeçmiş sayılmaktadır.

9- Özel sektörde çalışanın, kaç yıldan sonra istifa sonucu kıdem tazminatı hakkı vardır?

Kıdem tazminatına ilişkin düzenlemeler gereği, iş sözleşmesini kendi isteğiyle fesih eden işçinin (istifa), herhangi bir tazminat hakkı oluşmamaktadır. Çalışma süresinin belirli bir süreyi aşması, bu konudaki genel uygulamayı değiştirmemektedir. Öte yandan; iş sözleşmesini fesih etmek isteyen işçi (istifa), feshi yazılı olarak ve çalışma süresine göre 2 ile 8 hafta arasında değişen sürelerle uygulanan bildirim süresine bağlı kalarak işverenine iletmekle yükümlüdür.

10- İşyerinde 1,5 yıldan beri çırak olarak çalışıyorum. İşveren beni istemiyor, kıdem tazminatı alabilir miyim?

Alamazsınız. İş Kanununa tabi işçi olmalısınız.

11- İşveren tarafından iş sözleşmem 4857 sayılı İş Kanunu'nun 25/II ( Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri) gerekçesiyle feshedildi kıdem tazminatına hak kazanır mıyım?

Kıdem tazminatına hak kazanamazsınız. Çünkü, Mülga 1475 sayılı İş Kanunu'nun yürürlüğü devam eden 14'ncü maddesinde işveren tarafından bu Kanunun 17'nci ( 4857/25'nci madde) maddesinin II numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında işverence feshedilirse kişiye kıdem tazminatı ödeneceği belirtilmektedir.