TL’nin değeri

Neyse, dünya borsaları dün sakinledi. Üç gün üst üste değer kaybetmeleri korkutmuştu. Dünkü yükseliş biraz nefes aldırdı. Kâbus bitti mi? Yoksa geçici bir toparlanma mı? Rivayetler muhtelif...

Son olaylar euro’nun geleceği tartışmasını iyice alevlendirdi. Tek çözümü euro bölgesinin dağılmasında görenler artıyor. Niyetim bugün ona bakmaktı. Ama benim açımdan daha acil bir konu çıktı.

“Sakınan göze çöp batar”. Gazeteye yollamadan yazımı mutlaka kontrol ederim. Kısaltmaya çalışırım. Ona rağmen hata oluyor. Bazılarını gazetede okurken görüyorum. Diğerlerinde okuyucularım uyarıyor. Özellikle bunlar üzüyor.

Salı günü çıkan yazıda ikisi de oldu. Biri “ağustosta kiralar düştü” ifadesidir. Yanlıştır. Doğrusu “kira enflasyonu düştü” şeklindedir. Önce öyle yazdım. Kısaltmaya çalışırken anlamını değiştirdiğimi atlamışım. Özür dilerim.

Sınıfta öğretirim ama

Diğeri daha ciddi çünkü sabah okurken de farkına varmadım. Ata Portföy Yönetimi’nden Mehmet Gerz dikkatimi çekti. Fakat onu da kavramadım. Ayrıntılı anlatması gerekti. Çok utandığımı söylemeliyim.

Konu TL’nin değeridir. Daha doğrusu değişimin hesaplanmasıdır. Şöyle yazmışım: “Ortalama sepet kur bir yılda 1.73 TL’den 2.13 TL’ye tırmandı. Yani TL yüzde 23,5 değer kaybetti.” Son cümle yanlıştır.

Hesabı açalım. Bugünkü kur bir yıl öncesi ile bölünüyor. Bir yılda sepetin TL karşılığının yüzde 23,5 yükseldiği hesaplanıyor. Yani “sepet kur yüzde 23,5 arttı” ifadesi doğrudur. Ama ben öyle demedim. TL’nin o kadar değer kaybettiğini söyledim.

TL’nin değeri için pay ve payda yer değiştirir. Bir yıl önceki kur bugüne bölünür. Bu hesapla TL’nin yıllık değer kaybı yüzde 19 çıkar. Basit bir örnek verelim. Dolar 1 TL’den 2 TL’ye çıkınca yüzde 100 artar ama TL’nin değer kaybı yüzde 50 olur.

İşin kötüsü, bu hesabı ve gerekçelerini mutlaka öğrencilerime anlatırım. TL’nin değerinin karşılığında satın alınan döviz miktarı ile ölçüldüğünü vurgularım. Sınıfta örnek çözerim. Aynı hatayı yapmış olmak canımı sıktı.

Tartılı efektif reel kur

Yukarıda TL’nin nominal değerindeki değişimi hesaplandı. Öte yandan ülkeler arasında enflasyon oranlarının farklı olduğu da biliniyor. Enflasyon etkisi temizlenince reel döviz kuruna ulaşılıyor.

Merkez Bankası her ay ÜFE ve TÜFE’ye göre Tartılı Efektif Reel Kur TERK endekslerini yayınlıyor. Orta vadede ikisi çok benzeştiğinden ortalamasını alıyorum. Ayrıca TÜFE’de gelişmiş ve gelişen ekonomilerin ayrı endeksleri de var.

TL’nin reel değerinin 2003’ten bu yana seyri aşağıdaki grafiktedir. TL üç kez değer kaybediyor ve toparlanıyor: 2006 yazı, 2007 sonu ve 2009 başı. En sert düşüş Ekim 2010 sonrasında gerçekleşiyor. Ağustosta yıllık reel değer kaybı yüzde 17,8‘dir. Döviz sepetine kıyasla nominal değer kaybına çok yakındır.