Siyah kuğu

Kuğu deyince aklınıza ne gelir? Kaz irisi, uzun boyunlu bembeyaz tüylü bir kuş. Baleye meraklıların gözünde Çaykovski’nin Kuğu Gölü Balesi’nde beyazlar içinde müthiş bir zerafetle dans eden balerinler canlanır.

Siyah kuğuların varlığını ben 1960’lar ortasında, bir iktisatçıdan öğrendim. Joan Robinson’u yeni nesillerin pek tanıdığını sanmıyorum. Cambridge’e kabul edilen ilk kadınlardan biri idi. Keynes’le beraber çalışmıştı. Neoklasik iktisada karşı Piero Sraffa ve Nicholas Kaldor’la birlikte “Cambridge Okulu’nu” oluşturmuştu.

1962’de yazdığı “Economic Philosophy” (Penguen Books) beni çok etkilemişti. Kuğu konusu açılınca kütüphanemde buldum. 1966’da almışım. Altını çizerek okumuşum. Siyah kuğu örneğini bilimsel yöntemi tartışırken veriyor.

“Bütün kuğular beyazdır... Daha doğrusu Avustralya keşfedilip siyah kuğuların varlığı ortaya çıkıncaya kadar görülen bütün kuğular beyazdı... İyi ki kuğulara ‘beyaz kuş’ adını takmamışız yoksa siyah kuğulara ‘beyaz kuş’ demek çok saçma olurdu.” (sf. 25-26)

Mali piyasaların analizi

“Siyah Kuğu: Olanaksız Görünen Etkisi” (çeviri N.Arıbaş, redaksiyon O. Deniztekin Varlık Yay. İst.) geçenlerde piyasaya çıktı. Yazarı Lübnan kökenli bir Amerikalı: Nassim Nicholas Taleb. Kısa süre önce kitabının tanıtımı için Türkiye’ye geldi. Kendisini dinleme fırsatını buldum.

Taleb mali piyasa kökenli bir yazar. Ege Cansen’in okulu Wharton School of Business’da yüksek lisans, Paris Üniversitesi’nde (Dauphine) doktora yapmış. Sonra büyük yatırım bankalarında karmaşık türevlerin alım-satımında çalışmaya başlamış.

Bir ara kendi fonunu kurmuş ve yönetmiş. Herhalde iyi para kazanmıştır ama ününü mali piyasalar üstüne yazdığı kitaplara borçlu. Çok satanlar listesine birden fazla kitap sokma becerisini göstermiş.

2001’de çıkan “Rastlantı Aldatması: Şansın Hayatta ve Piyasalarda Gizli Rolü” (Random House, New York) Fortune dergisi tarafından tüm zamanların en akıllı kitapları arasına seçildi. Yayınlanmasından kısa süre sonra “yeni ekonomi balonu” patladı.

“Siyah Kuğu” 2007 başında yayınlandı. Yaz aylarında ise bugün de etkisini sürdüren ve ne zaman biteceği bir türlü kestirilemeyen mali kriz ortaya çıktı. Taleb’in bir zamanlama ustası olduğunu sanırım korkmadan söyleyebiliriz.

Olanaksız görünenin etkisi

Önemli buluşlar Kristof Kolomb’un altını kırıp yumurtayı dik oturtmasına benzer. Sorun ilk kez düşünebilmektedir. Çözüm basittir ama sonradan bilmek işimize yaramaz.

Sorun: Olma ihtimali çok düşük ama gerçekleştiği takdirde maliyeti çok yüksek olaylar karşısında nasıl tavır almalıyız? Güncel yaşamdan örnek isteyenlere depremi hatırlatalım.

Mali piyasaya uygulaması: Bu sorun istatistik ve matematik tekniklerle denetlenebilir mi? Taleb’in tezini kısaca özetleyelim. Cevap “Evet” ise bunu yapabilen çok kazançlı çıkacaktır. Yok, cevap “Hayır” ise bunu yaptığını iddia edenlere inananlara çok zarar edecektir.

Bu tür konularla ilgilenenlerin kitabı keyifle okuyacaklarını tahmin ediyorum.