Nispi fiyat değişimi: Gıda ve enerji-dışı sanayi

Küresel mali piyasalar moralleniyor. New York borsası tarihi zirve civarında. Almanya üç ayın en yüksek değerinde. Parite 1.27 civarında dalgalanıyor. Yavaş yavaş piyasalar da euro krizinde dibin aşıldığını anlıyor.

İçeride TL değer kazanıyor. Dün döviz sepeti de 2.11 TL’ye geriledi. Sıcak paracıların kopardığı gürültü sonuç vermedi. Merkez Bankası’nın kararlılığı karşısında direnemediler. Pazar günü nedenlerini anlatmıştım.

Kasım ödemeler dengesi Merkez Bankası tarafından yayınlandı. Dış açıkta sınırlı da olsa toparlanma belirginleşiyor. Kasımda cari işlemler açığı 5.2 milyar TL oldu. Geçen yılın yüzde 13 altındadır. İki yıldır ilk kez küçülüyor.

Eğilimdeki değişim yıllık sayılara da yansıdı. Ekim 2009’da 13 milyar dolardan Ekim 2011’de 79 milyar dolara tırmanmıştı. İlk kez düştü. Yılı 77 milyar dolar civarında kapayacaktır.

Hizmetlere kıyasla nispi fiyat

Enflasyon dinamiklerinin geri planını kavramaya çalışıyoruz. Bu amaçla nispi fiyatların uzun dönemli değişimini inceliyoruz. Salı günü 1996 sonrasında mal ve hizmet fiyatlarını karşılaştırdık. Genelde malların ucuzladığını ama 2007 sonrasında eğilimin değiştiğini saptadık.

Bugün mallar kategorisinin alt kalemlerine giriyorum. Üçe bölünüyor: Gıda, enerji ve enerji-dışı sanayi. Ancak üçlü grafik zor okunuyor. Zaten enerji fiyatlarının serüveni iyi biliniyor. Dolayısı ile diğer ikisi ile yetiniyorum.

Yöntemi değiştirmiyorum. Yani gene hizmet fiyatları ile karşılaştırıyorum. Soru şöyle: Enerji-dışı sanayi ürünleri hizmetlere kıyasla ucuzluyor mu? Yoksa pahalılaşıyor mu? Aynı mantık gıda ürünleri için de geçerli.

1996-2002 döneminde iki nispi fiyat beraber hareket ediyor. Ben de Ocak 2003’ten başladım. Grafik sadeleşti. Ama nispi fiyatları aynı bazda (Ocak 1996=100) izlemeye devam ettim.

İki farklı eğilim

Enerji-dışı sanayi ürünlerine gıda dâhil değil. Dayanıklı, yarı-dayanıklı ve dayanıksız malların alt-endeksleri beraber davranıyor. Uzun dönemde hizmetlere kıyasla ucuzluyor. 1996’dan 2009’a nispi fiyatı yarıya düşüyor. 2009’da duraklıyor. 2011’de az da olsa yükselişe geçiyor.

Gıda kalemi ise işlenmiş ve işlenmemiş gıda ürünlerini kapsıyor. Dalgası bol. 2003’te nispi fiyatı enerji-dışı sanayi ile eşit. Sonra farklılaşıyor. Önce az da olsa düşüyor. Sonra artışa geçip 2003 düzeyine geri dönüyor. Yani sekiz yılda gıdanın nispi fiyatı değişmiyor.

2007 sonrasında gıdanın nispi fiyatındaki bu artış çok önemlidir. Enflasyon sürprizlerinin temel nedenlerinden biridir. Bu arada enerjinin hizmetlere kıyasla nisbi fiyatının 2011 sonunda 115’e tırmandığını söyleyelim.