Mali krizin neresindeyiz?

Dünya mali piyasalarında olağanüstü gerginlik sürüyor. Geriye dönüp baktım. Şubat 1994’ten bu yana ekonomik yorumlar yazıyorum. İlk kez böylesine heyecanlı bir döneme şahit oluyorum. 2001 krizi bile bunun yanında hafif kalıyor.

Geçen yazıda Lehman Biraderlerin batması ve Bank of America’nın Merrill Lynch’i satın almasından hareketle yatırım bankalarının mali sistem içindeki yerine baktık. Bugün analizi sigorta şirketlerine uzatmak istiyordum. Nedenini tahmin etmek zor değil. İki gün önce ABD dünyanın en büyük sigorta şirketi AIG’yi fiilen kamulaştırdı. İnternette dolaşan fotomontajı belki gördünüz. Manchester United’ın formasında AIG yerine FED yazacakmış...

Üstelik piyasalar hiç durulmadı. Dün sabah beş büyük ülke merkez bankasının para piyasalarında dolar likiditesini 180 milyar dolar artırmak için işbirliğine gittiği açıklandı. Borsalardaki düşüşlere hiç girmiyorum.

Mevduat bankaları

Küresel mali krizin bundan sonraki seyri mevduat bankalarındaki gelişmelere bağlıdır. Batık kredi, sermaye yetersizliği, zarar vs. oralardan da kötü haberler gelmesi halinde kriz yeni ve daha sıkıntılı bir aşamaya geçecektir.

Hangi ölçüyü kullanırsak kullanalım, mali sistemin omurgasını halktan mevduat toplayan bankalar oluşturur. Vatandaş ya da iktisat terminolojisi ile hanehalkı, tasarruflarını bankalarda tutar. Tüketici ve firmalara kredilerin çoğunu onlar sağlar.

Dolayısıyla, mali sistemde şu ana kadar olup bitenlerin mevduat bankalarında yol açtığı hasarın büyüklüğü krizin bundan sonrası için hayatidir. Olayın iki farklı cephesini vurgulamak gerekiyor.

Birincisi, mevduat sahiplerinin davranışıdır. Vatandaş bankalara güvenini kaybeder mi? Mevduat çekilmesi en sağlam bankayı bile sıkıştırır. Hızla bir kısır döngüye dönüşür. En azından düne kadar böyle bir eğilim pek görülmüyordu.

İkincisi, özkaynağı azalan banka bilançosunu yani kredi hacmini daraltmak zorundadır. Kredi akımının durması sağlam borçluların bile nakit akımını bozar. Yine bir kısır döngü devreye girer. Şu anda neler oluyor, bilmiyoruz.

Cinnet, panik ve çöküş

Likidite krizi patlamadan üç ay önce, 29/5/2007 tarihli yazımda okuyucularıma mali krizlerin tarihini anlatan çok önemli bir kitap önermiştim. Daha sonra da her fırsatta hatırlattım. Tarih boyunca mali piyasaların nasıl yapay balonlar şişirebildiğini, ama sonra bu balonların nasıl patladığını bilmek bundan sonra olabilecekleri anlamanızı kesinlikle kolaylaştıracaktır. Okumadıysanız mutlaka bir göz atın derim. Tam zamanıdır.

C. Kindelberger: Cinnet, Panik ve Çöküş - Mali Krizler Tarihi (İstanbul Bilgi Üniversitesi yay. 2007).