İlk çeyrekte dış açık

Yunanistan’da işler gene karıştı. Geçen yıl hazırlanan yardım paketi sorunları çözmeye yetmedi. Mali piyasalar borç vermeyi reddediyor. Kredi değerlendirme kuruluşları birbiri ardına not indiriyor.

Gelirinin üstünde harcayanın kaderi bellidir. Eninde sonunda hesaplaşma günü gelir. “Borç yiyen kesesinden” misali, bir gün alacaklılar kapıya dayanır. Borçlunun aile, şirket ya da devlet olmasının sonuca etkisi sınırlıdır.

Borçlu ödeme gücünü kaybedince iki kritik sorun belirir. İlki zararın borçlu ile alacaklılar arasında nasıl paylaşılacağıdır. Almanya IMF tavrını benimsedi. Faturayı Yunanistan’a yükledi. Gerçekçi olmadığı ilk günden biliniyordu.

Yunanistan’ın ödeyemeyeceği anlaşılınca diğer sorun devreye girdi. Borçlu ülke tek başına ödemiyorum diyebilir mi? Koşullara bağlıdır. Yunanistan için euro’dan çıkmak anlamına geliyor. Maliyet hesabı karışıktır. Ayrıntısına girmek istiyorum.

Dış açık rekora doymuyor

Mart ödemeler dengesi Merkez Bankası tarafından açıklandı. Piyasa 8.2 milyar dolar bekliyordu. 9.8 milyar dolar çıktı. Gelmiş geçmiş en yüksek aylık cari işlemler açığıdır. 2000’in yıllık açığına eşittir.

On iki aylık açık 60.5 milyar dolara tırmandı. Üç ay öncesinden ilkbaharda bu düzeye geleceğini söyledim. Ocak dış ticaretini görünce “kendinizi 80 milyar dolar cari işlemler açığına alıştırın” dedim.

İlk çeyrek açığı 22.2 milyar dolara yükseldi. Tarihin en yüksek çeyrek açığıdır. Dörtle çarpınca yıllığı 89 milyar dolar eder. Yaz aylarında turizmin olumlu katkısı biraz indirir. 80 milyar dolar uçuk değildir.

Milli gelire oranlayalım. Milli geliri ilk çeyrekte 205 milyar dolar, yıllık 735 milyar dolar tahmin ediyorum. Buna göre dış açığın oranı ilk çeyrekte yüzde 10,8, yıllık yüzde 8,2 çıkıyor. İkisi de Türkiye’yi dünya dış açık liginde zirveye taşıyan rekorlardır.

Bu sayılar TL’nin ne ölçüde aşırı değerli olduğu tartışmasına da son noktayı koyuyor. İngilizce “pastanın kanıtı yenebilmesidir” denir. TL çok aşırı değerlidir. Başka türlü bu çapta açık oluşmaz. Gerçek budur; gerisi boş laftır.

Net hata noksan

Bir süredir net hata noksan kalemini tekrar büyüteç altına aldık. Ödemeler dengesi kalemlerinden birine yazılamayan döviz hareketlerini kapsıyor. “Nesebi gayri sahih” dedik. İki ay önce de baktık.

Son dalga Ekim 2008’de başladı. 2.5 yılda bu kalemden 22 milyar dolar döviz girdi. Aynı dönemde birikimli dış açık 91 milyar dolardır. Yani takriben açığın dörtte biri (yüzde 24,3) bu kalemden karşılandı. Kurda nispi sükûneti kısmen açıklıyor.

Nasıl tefsir edebiliriz? Bana makul gelen bir hipotez var. Vatandaş yurt dışında tuttuğu serveti Türkiye’ye getiriyor. İki neden öne çıkıyor. Krizde kaynak ihtiyacı oluştu. Sonrasında varlık afları teşvik etti.

“Hazıra dağ dayanmaz” denir. Hikâyenin sonunu merakla bekliyorum.