İlk çeyrekte bütçe
.
Küresel mali piyasalarda bahar keyfi uzun sürmedi. Borsalar biraz yükselince tedirginlik geri döndü. Borsa psikolojisi için hayvan simgelerinin kullanılması eski bir gelenektir. İyimsere boğa, kötümsere ayı denir. Yani boğalarla ayıların kapışması sürüyor.
Polonya hükümeti IMF’ten 20 milyar dolar kredi talep ettiğini açıkladı. Esnek Kredi’nin vadesi bir yıl. Buna karşılık stand-by anlaşması gibi beraberinde özel koşullar getirmiyor. Türkiye de herhalde bu tür koşulsuz döviz desteğine başvuracaktır. Ocak’ta hem tarım-dışı istihdam hem ücretli istihdam geçen yıla göre geriledi. İşsiz sayısı 1.1 milyon artışla 3.7 milyon kişiye tırmandı. İşsizlik oranı yüzde 15.5’le tarihi bir rekor kırdı. İşsizliğin dibe vurmasına daha çok yolumuz var. Şubat dış ticaret miktar ve fiyat endeksleri yayınlandı. Dikkatimizi ithalat miktarının yüzde 38 düşmesi çekti. İhracat miktar endeksinde ise gerileme yüzde 8’de kalmış. Dış açığın kapanmasında iç talepteki çöküşün etkisini gösteriyor.
Resesyon ve seçimler
Maliye Bakanlığı Ocak-Mart bütçe gerçekleşmesini yayınladı. Daha önce açıklanan Hazine nakit dengesinden ilk çeyrekte bütçede 18.6 milyar TL, faiz öncesinde 1.8 milyar TL açık oluştuğunu biliyorduk. Ayrıntıları görme olanağını bulduk.
Bütçe hesapları tahakkuk bazında tutuluyor. Hazine ise fiili nakit hareketine bakıyor. Dolayısı ile arada küçük farklar oluşuyor. Ama genelde ana eğilim değişmiyor. Bu kez de öyle oldu. İlk çeyrekte bütçe açığı 19.1 milyar TL çıktı. Geçen yılın aynı döneminde 4.4 milyar TL idi. Yani geçen yıla kıyasla bütçe açığı takriben 15 milyar TL yükseldi. Faiz-dışı dengede geçen yılın 9.4 milyar TL fazlası bu yıl 1 milyar TL açığı dönüştü. Demek ki bozulmanın 11.5 milyar TL’si faiz-dışı dengeden kaynaklanıyor.
İki temel neden öne çıkıyor: Resesyon ve seçimler. Ekonominin küçülmesi vergi gelirlerini 2 milyar TL (yüzde 5.2) azaltmış. Neyse ki diğer gelirler aynı miktarda yükselmiş. Toplam bütçe gelirleri azçok sabit kalmış.
Buna karşılık faiz-dışı harcama 11.5 milyar TL (yüzde 27,8) artmış. Uzun süredir bu oranda artış görülmüyordu. Yerel seçimin tetiklediği harcamaların artışın önemli bölümünü açıkladığı kanısındayım.
Yıllık açık ne olur?
Yılın tümüne bakalım. İlk çeyrekte oluşan açığı dörtle çarpınca 2009 için 76 milyar TL bulunuyor. 2009 milli geliri ise 1 trilyon TL civarında öngörülüyor. Yani yüzde 7.6 gibi yüksek bir bütçe açığı oranı ortaya çıkıyor.
İşler bu noktaya varır mı? İki etkene bağlıdır. Bir: Yılın ikinci yarısında işler açılırsa vergi gelirleri biraz toparlanır. İki: Seçim sonrasında hükümet harcamalarda daha dikkatli davranır.
Hükümetin son açıkladığı hedef yüzde 4.4’tü. Takriben 45 milyar TL ediyor. İlk çeyrek sonuçları pek desteklemiyor. Aynı şey faiz-dışı denge için söylenebilir. Salı yazdığım gibi, ben 2009 bütçe açığını 66 milyar TL (yüzde 6.6) tahmin ediyorum.