Dış açık ve dış borç

2006 sonu itibarıyla borç verilerini değerlendiriyoruz. Kamu kesimi net borç stoğunun 2006’da azaldığını gördük. Geçen yazıda bir başka yeni veriye, Türkiye’nin net dış borcuna baktık. Net çünkü kamu ve özel kesimin dış borcundan ülkenin döviz rezervleri düşülüyor. 2006’da net dış borç stoğunun 11 milyar dolar arttığını saptadık.

Borç verilerine neden “stok” deniyor? Çünkü bir tarihteki borç durumunu yansıtıyorlar. Örneğin 2006 deyince 31 Aralık 2006 günü kastediliyor. Resmin öbür yüzünde bir dönem içindeki hareketleri yansıtan “akımlar” yer alıyor. 2006 deyince 1 Ocak-31 Aralık 2006 arasını anlıyoruz.

Tanım gereği, akımların toplamı stoğa eşit oluyor. Ödemeler Dengesi dış borçlanmayı gösterdiğine göre (akım) dış borçtaki değişimin (stok) sağlaması olarak kullanabiliyoruz.

Beş yılda dış finansman
Daha açık söyleyelim. Eldeki iki ayrı verinin birbirine eşit olması gerekiyor. Biri ödemeler dengesinin sermaye hesabındaki dış borçlanma miktarı; diğeri net dış borçtaki değişim. Kriz sonrası dönemi temsil eden 2002-2006 arasındaki beş yıla bakıyoruz.

Beş yılın toplam cari işlemler açığı 79.5 milyar dolar Türkiye’nin dış finansman gereğini oluşturuyor. Bunun 6.5 milyar doları (yüzde 8) ünlü net hata noksan kaleminden, 32.5 milyar doları (yüzde 41) doğrudan yabancı sermaye yatırımlarından, 10 milyar doları (yüzde 12) hisse senedi alımlarından karşılanıyor. Toplamı yüzde 61 ediyor. Açığın yüzde 39’u için borçlanma gerekiyor.

Bu noktada ilginç bir olay devreye giriyor. Yabancılar Hazine’nin TL cinsinden tahvil ve bonolarına 20.6 milyar dolar yatırıyor. Finansman ihtiyacının yüzde 26’sı bu kalemden geliyor. Soru: yurtdışında yerleşiklere ama yerli para ile borç dış borç sayılır mı?

Yukarıdaki kalemlerin toplamı 69.2 milyar dolar yani finansman gereğinin yüzde 87’sini karşılıyor. Kamu ve özel kesim ayrıca 45.3 milyar dolar dövizle borçlanıyor. Buna karşılık döviz rezervleri 35 milyar dolar artıyor. Net dövizle dış borçlanma 10.3 milyar dolar (yüzde 13) çıkıyor.

Veriler neden tutmuyor?
Dönüyoruz net dış borç verilerine. 2001 sonunda 79 milyar dolar iken 2006 sonunda 110 milyar dolara yükselmiş. Artış 31 milyar dolar. Halbuki ödemeler dengesine göre 10 milyar dolar olması gerekiyordu. 21 milyar dolar fazla borç stoğu buluyoruz. Nasıl olabilir? En önemlisi arada paritede yaşanan büyük değişimdir. 2001 sonunda euronun dolar karşındaki değeri 0.88 iken 2006 sonunda 1.33’ye yükselmiş. Yani euro cinsinden borcun dolar karşılığı yüzde 50 artmış.

Hesabı kolaylaştırmak için Temmuz 2002’de euro-dolar paritesi eşitlendiğinde net dış borcun yarısının euro ile olduğunu varsayalım. Bu durumda 2001’den 2006’ya parite değişimi net dış borçta 19 milyar dolar yükselişe yol açıyor. İki seri arasındaki farka çok yakındır.

Böylece muhasebenin temel ilkelerinden birini hatırlatma fırsatını buluyoruz. Stok için fiyat değişmesinin etkisi çok önemlidir. Yukarıda gördüğümüz gibi, euronun değer kazanması sonucunda yeni borç almadan borç stoğu artmaktadır.