Cinnet, panik ve çöküş

Bir süredir dünya mali piyasaları çok hareketli günler geçiriyor. Bir yandan her gün yeni rekorlar kırılıyor. Ama öte yandan adeta nefesler tutulmuş vaziyette gergin bir bekleyiş sürüyor. Herkesin aklında aynı soru var: Böyle devam eder mi?

İktisatçılar, başka konularda olduğu gibi, iki zıt cephede yer alıyor. Bir bölümü iyimser bakıyor. Haberleşme ve bilgisayar teknolojisindeki gelişmelerin, Çin ve Hindistan’ın yükselişinin dünya ekonomisini yeni bir çağa taşıdığını söylüyor.

Diğer kesim karamsar bir analiz yapıyor. Dünya ekonomisinde oluşan ciddi dengesizliklerin mali varlık fiyatlarını şişirdiğini iddia ediyor. Ciddi ve acılı bir düzeltmeyi kaçınılmaz görüyor.

Bu konu Türkiye’yi de çok yakından ilgilendiriyor. Cumhurbaşkanı seçimi süreci ekonominin iç siyasi olaylar karşısında daha sağlam olduğunu gösterdi. Ancak ekonominin dış mali şoklar karşısında kırılganlığının sürdüğü de biliniyor.

Mali piyasa dalgalanmaları

Mali piyasaları geliştiren kurumsal yapı Yeni Çağın başlarında Avrupa’da oluşmaya başladı. Temelinde özel mülkiyeti teminat altına alan hukuki-siyasi düzenlemeler yatıyordu. İş bölümü ve ticaret yaygınlaştıkça mali piyasalar da güçlendi.

Bu bakımdan kapitalizmin (piyasa ekonomisinin) tarihi ile mali piyasaların tarihinin birebir kesiştiğini söyleyebiliriz. Gerçekten ikisini birbirinden ayırt etmek neredeyse imkânsız denecek kadar zordur.

Mali piyasalarda menkul varlıklar işlem görür. Diğer piyasalarda tüketim ya da üretimde kullanılmak üzere mal ve hizmet alınır. Mali piyasada ise gelecekteki bir gelir akımının ticareti yapılır.

Mali piyasaları diğerlerinden ayırt eden temel özelliklerin başında bunların büyük dalgalanmalara yatkınlığı gelir. Çok kısa sürede büyük servetler kazanmak mümkündür. Ama daha da kısa sürede her şeyi kaybetmek de mümkündür.

Bunları bugün söylemesi kolay ama toplumlar tarafından öğrenilmesi hiç de öyle kolay olmadı. Piyasa ekonomisinin ilk günlerinden itibaren oluşan çalkantıların ekonomik ve insani maliyetleri yüksektir. Tüm geçmiş deneyimlere rağmen hâlâ devam ediyor.

Önemli bir kitap

Charles Kindleberger yakında vefat eden çok ünlü bir Harvard’lı iktisatçıdır. Benim neslim dış ticaret teorilerini onun kitabı ile tanıdı. Akademik hayatının son döneminde mali krizler üzerine çalışmalarını bir kitapta topladı. Kitabın Türkçe çevirisi çıktı.

C. P. Kindleberger: Cinnet, Panik ve Çöküş - Mali Krizler Tarihi (Manias, Panics and Crashes - A History of Financial Crisis), çeviren Halil Tunalı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2007. Benim de kısa bir sunuş yazım var.

Bugünü daha iyi anlamanın en iyi yollarından birinin geçmişi bilmek olduğunu düşünen okuyucularıma hararetle tavsiye ediyorum. Hiç sıkılmadan okuyacaksınız. Çok şey öğreneceksiniz. Eminim mali piyasalara bakışınız kitabı okuduktan sonra çok farklı olacaktır.