Amerika’da kriz uyarıları

Türkiye’nin beklenen 2007 yılı dış açığı 36.5 milyar dolardır. Yani ekonomi her gün 100 milyon dolar taze dış kaynak bulmak zorundadır. Hafta sonu ve tatiller dahildir. Taze sözcüğü ek dış finansman anlamına gelmektedir.

Taze paranın az çok yarısı küresel mali piyasalardan gelecektir. Diğer yarısını oluşturacak yabancı yatırımlar da küresel gelişmelere duyarlıdır. Üstüne, dış faktörler eskiden gelmiş kaynağın terk etmesine yol açabilir. Velhasıl Türkiye’de dünya ekonomisine ilginin artması şaşırtıcı değildir.

Dünya ekonomisi nereye gidiyor? Dengesizlikler intizamlı bir şekilde düzelebilir mi? Dünya ekonomisi resesyona girer mi? Gelişen ülkeler dünyada büyümenin motoru olabilir mi? ABD’de ekonomik kriz başladı mı?

Soru çok; neyse ki internet var. Ünlü iktisatçıların dünya ekonomisi hakkındaki analizleri meraklılar arasında dolaşıyor. Biz de satır aralarını okuyarak fikir oluşturmaya çalışıyoruz.

Summers’ın yazısı

Dün elektronik postama Lawrence Summers’ın Financial Times gazetesinde çıkan köşe yazısı geldi. Hemen basıp okudum. Önemli buldum. Larry Summers’ı kısaca tanıtarak başlayalım.

Dayısı (K. Arrow) ve amcası (P. Samuelson) Nobel ödülü almış Harvard kökenli bir iktisatçıdır. Özgeçmişinde Dünya Bankası başiktisatçılığı; Başkan Clinton’ın son iki yılında ABD Hazine Bakanlığı; Harvard Üniversitesi Rektörlüğü ve Clark Bates ödülü var.

Yazısının başlığı yeterince çarpıcı: “Derinleşen krizin tehlikelerine uyanın.” İktisat politikası sorumlularına ve kamuoyu önderlerine yönelik bir uyarı yazısı olduğunu görüyoruz. Özetle Amerikan ekonomisinde işler tahmin ettiğinizden çok daha kötü gidiyor” diyor. Yazının ikinci paragrafı şöyle:

“Eğer iktisat politikasında gerekli değişiklikler uygulansa bile, küresel düzeyde büyümeyi ciddi şekilde yavaşlatan bir ABD resesyonu ihtimali çok yükselmiştir. Eğer iktisat politikası güçlü bir tepki vermezse -şimdilik bu olmadı- olumsuz etkileri bu on yılın sonuna hatta ötesine uzayacaktır” (siyahlama benim).

Ne diyor?

Bir: ABD’de resesyon ihtimali artık çok yüksektir.

İki: Dünya ekonomisi de yavaşlayacaktır.

Üç: Acil tedbir alınmalıdır.

Dört: Bugüne kadar alınan tedbir yetersizdir.

Beş: Geç kalınırsa krizin hasarı dört beş yıla kadar uzar.

Konut ve kredi sorunları

Summers’ın analizinde ekonomik büyümeyi olumsuz etkileyen iki faktör öne çıkıyor. İlki konut fiyatlarındaki düşüştür. İki kısır döngüyü devreye sokuyor. Serveti azalan vatandaş tüketimini kısıyor.

Aynı anda inşaat sanayiinin durması işsizliği artırarak tüketici güvenini zedeliyor. Talebi düşüren bir kısır döngü oluşuyor. Summers’ın konut fiyatlarında nominal yüzde 25 düşüşten söz ettiğini belirtelim.

İkincisi, mali sistemde kredi daralmasıdır. Batık konut kredileri banka bilançolarını bozuyor. Onları kredilerini azaltmaya zorluyor. Şirket yatırımları duruyor. Kredi bulamayan şirketler sıkıntıya düşüyor. İlkini güçlendiren ikinci kısır döngü oluşuyor.

Summers’ın analizi bana makul geliyor. Dünya ekonomisinin üstündeki kara bulutların hâlâ dağılmadığı, tam tersine yoğunlaştığı görüşünü paylaşıyorum.