Lehman milattır!

Geçtiğimiz hafta sonu önce üç bankanın Barclays, Goldman Sachs ve Bank of America’nın Lehman’ı almak için biraraya geldikleri dedikodusu çıktı. Lehman’ı satın alacakları beklentisi de bu sayede kuvvetlendi. Ancak sonrasında aralarından Barclays zararlara karşı bir güvence alamayınca Lehman’ı almaktan vazgeçtiğini açıkladı. “Zoraki ortaklık” başlamadan bozuldu.

Bir sonraki haber de ISDA’dan (International Swaps and Derivatives Association-Uluslararası Swap ve Türev İşlemleri Birliği) geldi. ISDA Lehman için Pazartesi itibarıyla gece 12’ye kadar bir iflâs başvurusu yapılması durumunda geçerli olmak üzere New York saati ile öğleden sonra saat 2-4 arasında özel bir ‘netting’ seansı düzenleneceğini açıkladı. Tüm swap ve türevlere esas olacak bu seans oluşacak rakamalar, iflâs durumunda kullanılacak. Bir iflas başvurusu olmazsa bu işlemler iptal edilecekti.

Ancak zoraki ortaklığın bozulması ve FED ile ABD Hazinesi elini cebine atmayınca Lehman, Pazar akşamı itibariyle kaderine terkedildi ve dün iflâs başvurusunda bulundu.

Bence bu başvuru finansal piyasalarda iki açıdan milât oluşturdu.

İlki daha kısa vade için. ABD devleti artık kamu fonlarıyla özel sektörü kurtarmaktan vazgeçti. (Gördüler ki aslında hiç işe yaramıyor.) Devlet eliyle kurtarılan Bear Stearns ve Freddie & Fannie “kardeşlere” gösterilen “ayrıcalıklar” Lehman’a tanınmadı.

Lehman sonrası piyasalarda yaşanan sarsıntının ardında bundan sonra kimsenin “kuratılmayacağı” endişesi yatıyor. Lehman’a yapılmayan “kıyak” AIG, Citibank ya da General Motors’a mı (Amerikan otomobil endüstrisi de hükümetten 26 milyar dolar talep etti) yapılacak? Amerikan hükümeti FED ve Hazine aracılığıyla bugüne kadar sağladıkları bunca desteğe rağmen “atlatılamayan” krizin faturasının, çok daha büyük olduğunu anlamış olsa ki, daha fazla yük almamaya karar verdi.

Bu arada Lehman’ın en kuvvetli alıcı adaylarından Bank of America (BofA) Lehman’ı kurtarmayı başaramayınca (!) bir sonraki “iflâs” adaylardan Merrill’i “satın almaya=kurtarmaya” karar vermiş. Bu iş için de 50 milyar doları gözden çıkarmış. En azından Merrill yeni bir Lehman vak’asına dönmeden... (belki de ABD Hazinesi bu Merrill’i BofA aracılığıyla (!) kurtarmanın, Lehman’dan daha ucuza mâl olacağına karar vermiştir.) Bilinmez!

BofA krizin başında ilk kurbanlardan Countrywide Financial Corp’u almasının ardından “dünyanın en büyük aracı kurumu” olarak anılan Merrill Lynch’ı alarak bu krizden yeni bir dev olarak çıkma yolında emin (?) adımlarla ilerliyor. Tanrı BofA’ya zeval vermesin, ona daha çok iş düşecek! Zira sırada ABD’nin en büyük sigorta şirketi AIG var, önde gelen ticari bankası Washington Mutual var...

Lehman’ın milat olduğu ikinci ve asıl konu ise türev piyasaları. Türev piyasalarında özellikle opsiyonlarda olasılıklar ve volatiliteler önemli parametrelerdir. Her yıl katlanarak büyüyen türev piyasalarında düne kadar bu konuda çok ciddi sorunlar yaşanmamıştı. Yaşandıysa bile ya “yerel” kaldı, ya da rakamlar “sineye çekilebilecek” kadar küçüktü.

Ancak Lehman hiç de küçük bir lokma değil. Wall Street’in 150 yıldan daha eski ve dördüncü büyük yatırım bankası. Özellikle Lehman’ın iflası üzerine ya da çıkarmış olduğu menkul kıymetler üzerine “yazılmış” olan bir çok swap ve opsiyon işleminde “koruma almış” olanlara milyarlarca dolarlık ödemeler yapılacak. Türev piyasaların bu boyuttaki ilk büyük “hasar ödemesi” olacak.

Böylesine büyük bir yük türev piyasalarının kullandıkları hesaplama modellerinde, muhatap olduklara taraflara kadar birçok konuyu yeniden ele almalarına neden olacak. Öte yandan finansal otoritelerin de bu konudaki (çoktan yapmış olmaları gereken) denetleme fonksiyonlarını, yeniden gözden geçirmeleri için itici bir güç olacaktır. Lehman’ın ABD konut piyasası için yaratacağı ek bir sorun daha var. Finansal tarafları konut kredilerinin dayandığı konutların nakte döndürülmesi. İflâs noktasına gelmiş olan bir şirketin varlıkları bir an evvel nakte çevrilmek durumunda. Konutlarda bunlara dahil. Bu kadar büyük bir “stokun” piyasalara gelmesi, konut fiyatlarını sizce nasıl etkiler? Yeni fiyat seviyeleri (ki cevabınızın düşü olacağı varsayımıyla) yeni sorunlu bankalar yaratır mı? Bence yaratır. O nedenle de Lehman henüz son nokta değil.

Sıradaki?