Türkiye’nin enerji dönüşümünde kritik viraj: Çıkan gaz ve petrolden pay alınabilir

Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan savaş sorasın AB ülkeleri Rus gazına yönelik bazı kısıtlamalara gitmişti. Bu yılın ilk çeyreğinde ise AB ülkelerine gelen Rus gazı miktarı yüzde 23 artarak 7 milyar metreküpü geçti. Rusya'dan AB'ye gönderilen gazın yüzde 53'ü Türkiye aracılığıyla iletildi. Özellikle Rusya ve Türkiye tarafından Trakya’da bir gaz merkezi kurulmasına ilişkin bazı girişimler yapılmıştı. Trakya üzerinden bir gaz sevkiyatı yapılmak istenirken, İstanbul Finans Merkezi üzerinden bir gaz borsası kurulup fiyatların da burada belirlenmesi isteniyordu. Türkiye’nin Karadeniz’deki doğal gaz keşfi tarihin en büyük enerji hamlesi oldu. Bunun yanı sıra Türkiye’nin Irak, Azerbaycan, Rusya gibi ülkelerle halihazırda enerji anlaşması bulunurken, Libya ve Somali gibi ülkelerle yaptığı bazı enerji hamleleri var.Bakan Bayraktar geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada, “Libya’da kara sahasında anlaşmaya çok yakınız. Uluslararası petrol şirketleri ile ortaklık yapıyoruz. Libya’da deniz sahası ile ilgiliyiz” açıklamasını yapmıştı. Somali’de deniz tarafında ciddi petrol rezervi olduğunu söyleyen Bakan Bayraktar, “Hedefimiz 2024 yılı bitmeden biz orada tespit ettiğimiz bir lokasyonda sismik çalışmaya başlayacağız” ifadelerini kullanmıştı. Peki Trakya’da gaz merkezi ne zaman oluşturulacak? Dış ülkelerden gelen gazın Türkiye üzerinden AB ülkelerine sevk edilmesi durumunda Türkiye’nin kazancı ne olacak? Libya ve Somali gibi ülkelerde bulunacak petrol ve doğal gaz üzerinden Türkiye pay alabilir mi?Konuyla ilgili merak edilenleri MÜSİAD Enerji ve Çevre Sektör Kurulu Başkanı Altuğ Karataş ile TBNG CEO'su Sinan Furat milliyet.com.tr’ye açıkladı.Altuğ Karataş konuşmasında şu ifadeleri kullandı: “Hem gaz hatlarında hem petrol boru hatlarında Türkiye’nin bazı ülkelerle yapmış olduğu anlaşmaları var. Bu her anlaşmaya göre değişmektedir. Azerbaycan petrolünün ve gazının başka ülkelere ulaştırılmasında, Rus gazının TürkAkım vasıtası ile Türkiye’ye gelip başka ülkelere ulaştırılmasında sözleşmede belirtilen haklara göre bir gelir elde ediliyor. Burada gelirden çok daha önemlisi Türkiye’nin güvenilir ülke olarak kabul edilip Türkiye üzerinden gazın başka ülkelere ulaştırılmasıdır.Hem Rusya hem Türkiye hem de birçok ülke şu anda Türkiye’nin gaz merkezi olması yönünde görüş beyan etmeye başladı. Türkiye’ye gelen LNG gemilerinin sıvı doğal gazın, gaz fazına getirilip diğer ülkelere verilmesiyle ilgili anlaşmalar oldu. Macaristan, Romanya ve Bulgaristan ile anlaşmalar yapıldı. Sadece Rus gazı değil, başka gazları da Türkiye diğer ülkelere sevk etmeye başladı. Dünyadan gelen doğal gazın anlaşma ile Türkiye üzerinden Macaristan, Romanya ve Bulgaristan’a gitmesi Türkiye için bir avantaj oluşturuyor. Rusya’dan gelen gazın Türkiye üzerinden Avrupa’ya geçişi konusunda bir kısıtlama yok.TRAKYA’DA GAZ MERKEZİ NE ZAMAN KURULUR?Trakya’da bir gaz merkezi kurulması ile ilgili bazı altyapılarımız hazır. Bazı altyapıların ise uzun süreli yapılması lazım. Rusya, yeni hatlar çekebileceğini Türkiye üzerinden yeni boru sevkiyatı ile bunları sağlayabileceğini söylüyor. Yeni bir boru sevkiyatının Türkiye üzerinden yapılması 2-3 yıldan aşağı bir süre değildir. Türkiye'nin mevcutta doğal gaz hatları var. Azerbaycan’dan gelen doğal gazın (TANAP) 10 milyar metreküp daha artırılması üzerine anlaşma yapıldı, ek hatlar monte edilebilir.‘TÜRKİYE ŞU ANDA GAZ MERKEZİ ROLÜNÜ OYNUYOR’Türkiye’nin şu anda 4 LNG terminali var. Dünya üzerinden gelen sıvılaştırılmış doğal gaz bizim tarafımızdan gaz haline getirilip, boru hatları ile Yunanistan üzerinden İtalya’ya iletilebiliyor. Türkiye bir nevi adı konulmamış bir gaz merkezi rolünü oynuyor.Türkiye’nin esas arzu ettiği şu: Fiyatın da burada belirleneceği, borsanın burada olacağı, İstanbul Finans Merkezi’nde Türkiye’deki gaz borsasında fiyatların belirleneceği ve fiziki olarak da Trakya gaz merkezi üzerinden sevk edileceği bir rolü oynamak istiyor. Diğer ülkelerden yani Katar, Cezayir, ABD dahil olmak üzere gelecek gazların terminallerde sıvılaştırılıp gaza çevrilmesi ve sevk edilmesinde ticari bir rol oynanır. Mevcut ülkelerden gelen gaz Türkiye’yi kendi gaz dengesinde bir ihracatçı konuma getirmez. Türkiye, 2027’de kendi tükettiği gazın yüzde 30’unu kendi toprakları üzerinden üretmiş olacak. Ancak gaz merkezi olduğu taktirde bu rakamın katbekat üzerinde bir gaz Türkiye topraklarına gelip başka ülkelere gitmiş olacak.LİBYA VE SOMALİ GİBİ ÜLKELERLE GAZ ANLAŞMALARI HAKKINDAUzun bir süredir Somali, Libya, Irak ve bunun haricinde başka ülkelerden de Türkiye'ye yönelik isteklerin ve taleplerin geldiği yönünde bilgiler oluyor. Türkiye hem arama hem de sondaj gemilerinde dünyanın en büyük 5 filosundan birine sahip. Türkiye Petrolleri burada ciddi bir tecrübe edindi. Türkiye Petrolleri dünyanın en büyük enerji şirketlerinden birine dönüşüyor.‘TÜRKİYE ÇIKARILAN PETROL VE GAZDAN PAY ALABİLİR’Kıta sahanlığı anlaşmasından sonra Türkiye, Libya ile bir anlaşma yapmıştı. Şimdi Somali de dahil olmak üzere Irak da bunun içine giriyor. Görülüyor ki Türkiye gaz miktarı açısından net ihracatçı değil ancak enerji teknolojileri ve enerji aramaları konusunda net bir ihracatçı konuma geliyor. Artık bu hizmeti ve mühendisliği başka ülkelere ihraç edecek. Yapılacak olan anlaşmaların içeriğini de görmemiz lazım ancak Libya, Somali gibi ülkeler üzerinden bulunacak petrol veya gazdan pay alma durumu da ortaya çıkacaktır. Bu da şunu göstermektedir: Türkiye artık enerji alanında hizmeti ihraç edebilen bulduğu kaynaktan da pay alabilecek bir ülke konumuna gelmiştir.BAKAN BAYRAKTAR KARADENİZ’DE BİRKAÇ AY İÇERİSİNDE PETROL ARAMAK İÇİN SONDAJ YAPILACAĞINI SÖYLEDİ, BEKLENTİ NE?Sismik aramalar uzun bir süredir yapılıyordu. Biz Orta Karadeniz ve Doğu Karadeniz tarafında zaman zaman incelemeler yapıldığını biliyoruz. Bazı tespitler var. Hatta deniz yüzeyinde bile petrol sızıntıları olduğunu söylüyorlar. Sismik arama gemileri ile tespit edilen noktalarda sondaj gemileri ile burada bir potansiyel olup olmadığının tespit edilmesi gerekiyor. Bizim de tahminlerimiz Orta Karadeniz ve Doğu Karadeniz’de sondajların yapılacağı, özellikle gaz ile birlikte petrol çıkma ihtimalinin bulunabileceğidir. Bu durumda belki de Türkiye denizden petrol çıkaracağı ilk noktaya yelken açabilir. Hakkari-Van sınırında ve Siirt’in bir köyünde sondajlar açılmaya başlandı. Türkiye hem karada hem denizde bu araştırmalarına devam ediyor.”TÜRKİYE’NİN KAZANCI NE?TBNG CEO'su Sinan Furat ise açıklamasında şu ifadeleri kullandı: Rus Gazprom ve Ukrayna'nın Naftogaz şirketi arasındaki mevcut transit anlaşması 2024 sonunda sona eriyor. Rusya'nın Avrupa'ya boru hattıyla yaptığı gaz ihracatının yaklaşık yarısı Ukrayna'nın iletim sistemi üzerinden gerçekleştiriliyordu. Geçen yılın ikinci yarısında Rusya'nın Avrupa'ya yaptığı gaz sevkiyatının yüzde 48'i bu sistemden, yüzde 52'si ise TürkAkım boru hattı üzerinden yapılmıştı.Ukrayna siyasi nedenlerle bu sözleşmeyi uzatma konusunda isteksiz olduğunun sinyallerini veriyor. Rus gazının AB’ye ihracatında Türkiye üzerinden yapması TürkAkım boru hattını kullanması ile ekonomimize katkı sağlarken, Ukrayna ile olan transit anlaşmasının uzatılmaması durumunda, Avrupa'ya yapılan gaz ihracatının tamamı Türkiye üzerinden olması söz konusu olacaktır. Bu durumda, taşıma bedeli yanında Türkiye'nin Avupa ülkeleri ile diğer ticaret anlaşmaları da olumlu anlamda etkilenecek ve ülkemizin pazarlık gücü artacaktır. Ayrıca doğal gaz ticaretini de içeren bölgesel bir enerji merkezi olmasi, ülkemize ekonomik ve stratejik güç kazandırmasi anlamina da gelmektedir.GAZ MERKEZİ İÇİN BİR TARİH BEKLENTİNİZ VAR MI?Trakya'da bir doğal gaz ikmal merkezi kurulması halinde Rus gazı Avrupa'ya ve uzak coğrafyalara Türkiye üzerinden açılacak. Trakya enerji üssü olacak. Türkiye Trakya'da kurulacak doğal gaz merkezi ile Avrupa'nın en büyük gaz tedarikçisi olacak.2024 yılı ikinci yarı veya en geç 2025 yılı ilk yarısında gaz merkezini bekliyoruz.Türkiye enerji üreticileri ve tedarikçileri açısından önemli bir piyasa oyuncusu olma özelliğine ve potansiyeline sahip. Türkiye’nin “gaz merkezi” konumunda olmasinda bir dizi zorluklar söz konusu olsa da, bu zorluklar , enerji stratejilerinin geliştirilmesi, rekabetçi bir piyasa yapısı ve enerji politikalarının sürdürülebilirliği ile ülkemizin enerjide yatırım cazibesi olan bir konuma yukselmesi anlamina gelmektedir.TÜRKİYE NET İHRACATÇI KONUMA GEÇER Mİ?Türkiye iletim hatları ile gaz geçiş hattında önemli bir konuma geçer. Karadenizde veya kendi karasularimizda yapacagimiz her dogalgaz kesfi, ulkemizi net ihracatci olma hedefine daha cok yaklastiracaktir.Türkiye, gaz tedariki ve iletimi için şu hatlara sahip:RUSYA – TÜRKİYE DOĞAL GAZ BORU HATTI (BATI HATTI)Türkiye'ye Bulgaristan sınırında Malkoçlar'dan giren ve İstanbul'dan geçerek Ankara'ya ulaşan Rusya-Türkiye Doğal gaz Boru Hattı 845 kilometre uzunluğunda. Hattın kapasitesi 14 milyar metreküp.MAVİ AKIM DOĞAL GAZ BORU HATTIRusya'dan Karadeniz geçişli şekilde Türkiye'ye ulaşan hat ile Türkiye'ye yıllık 16 milyar metreküp doğal gaz gönderiliyor. Ayrıca Mavi Akım, Rusya topraklarında, İzobilnoye-Djubga arasında bir boru hattı sistemi; Karadeniz geçişinde, Djubga-Samsun arasında paralel iki hat, Türkiye topraklarında Samsun - Ankara arasında da bir boru hattı sistemi olmak üzere üç ana bölümden oluşuyor.TRANS-ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP)Azerbaycan gazının Türkiye üzerinden Avrupa'ya transit taşınmasını sağlıyor. TANAP'tan sağlanan doğal gaz akış miktarı, Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) dahil 29,7 milyar metreküpe ulaştı.TÜRKAKIMHat, Rusya'dan başlayarak Karadeniz üzerinden Türkiye'nin Karadeniz kıyısındaki alım terminaline ve devamında Türkiye toprakları üzerinden Türkiye'nin komşu devletleriyle olan sınırlarına kadar uzanıyor. Her biri yıllık 15,75 milyar metreküp kapasiteye sahip iki hattan oluşan proje Rusya'dan Türkiye'ye doğal gaz arzının yanı sıra Avrupa'ya arza da imkan tanıyor. Hattan Avrupa'ya da gaz iletiliyor.DOĞU ANADOLU DOĞAL GAZ ANA İLETİM HATTI (İRAN – TÜRKİYE)İran doğal gazının Türkiye'ye arzı amacıyla devreye alınan hat, Doğubayazıt'tan başlayıp Erzurum, Sivas ve Kayseri üzerinden Ankara'ya uzanıyor. Hattın bir kolu da Konya üzerinden Seydişehir'e ulaşıyor.BAKÜ-TİFLİS-ERZURUM DOĞAL GAZ BORU HATTI (BTE)Azerbaycan'ın Güney Hazar Denizi kesiminde yer alan Şahdeniz sahasında üretilen doğal gaz Türkiye'ye ulaştırılıyor. Hatta 2007'den beri gaz akışı sürüyor.TÜRKİYE-YUNANİSTAN DOĞAL GAZ ENTERKONNEKSİYONU (TYE)Güney Avrupa Gaz Ringi'nin ilk aşaması olan hat, İpsala sınır noktasında Yunanistan'a giriş yaparak Gümülcine'de sona eriyor. Türkiye ve Yunanistan doğal gaz şebekelerinin birbirine bağlanması ile doğal gazın Türkiye'den veya Türkiye üzerinden Yunanistan'a arz edilmesine olanak sağlıyor.Türkiye’nin Irak, Azerbaycan, Somali, Libya gibi ülkelerle bazı ortaklıkları ve anlaşma durumları mevcut. Buralarda son durum ne?Türkiye’nin Irak ile devam eden bir tahkim davası var. 4 Ekim 2023 itibarıyla petrol boru hattı teknik olarak çalışmaya hazır ama boru hattından bir akış yok. Kuzey Irak yönetimi ile merkezi hükümet arasındaki anlaşmazlıktan kaynaklı sıkıntı var. 4 Ekim 2023 tarihinden sonra teknik olarak petrol akışına mani hiçbir şey olmamasına rağmen bir varil bile petrol henüz buradan akmış değil. Libya ve Somali'de sismik çalışmalar yapılacak. Libya'daki bir kara sahasında anlaşmayı önümüzdeki günlerde imzalanması planlanıyor.Türkiye uluslararası petrol şirketleriyle bir ortaklık yapacak. Türkiye Libya'da çok önemli bir offshore sahasıyla ilgileniyor. Somali de 2024 bitmeden bir lokasyonda sismik çalışmaya başlanılacak. 3 boyutlu bir sismik yapılacak. Gelecek sismik değerlendirmelerle 2025'te keşif amaçlı bir derin deniz sondajı yapılacak. Gabar'da günlük 40 bin varilin üzerinde üretim olduğunu ve halihazırda çıkarılan petrolün tankerlerle taşınıyor, üretim arttıkça maliyetleri düşürmek ve lojistik kolaylık için boru hattına ihtiyaç var. Gabar sahasını Irak-Türkiye boru hattına bağlayacak 35-36 kilometrelik hattın yarısının yapımı gerçekleşti. İdil'deki BOTAŞ istasyonuna bu petrolü taşıyacak boru hattının yapımı devam ediyor. Oraya ulaştıktan sonra da 650 kilometrelik Irak-Türkiye boru hattıyla petrolü Ceyhan Dörtyol'a ulaştırmak mümkün olacak.Irak-Türkiye boru hattının Türkiye sınırlarındaki 650 kilometrelik kısmı hep çalışır vaziyette bulunuyor.Bakan Bayraktar geçtiğimiz günlerde Karadeniz’de birkaç ay içerisinde petrol keşfi için sondaj yapılacağını duyurdu. Burada beklenti ne?Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Karadeniz'de petrol emaresi olduğu düşünülen bir alanda keşif kuyusu için ilerleyen aylarda sondaj çalışması yapılacağını duyurdu. Rize Çayeli ilçesinin yaklaşık 7 mil açıklarında suyun üzerinde bulunan tabakalardan örnekler alıp petrol potansiyelini öğrenmek için Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına (TPAO) gönderilmişti. TPAO’ya gönderilen numunelerin sonucu Maden’e ulaştı. Maden’e ulaşan analiz sonuçlarında denizin yüzeyine sızan sıvının ham petrol olduğu ortaya çıktı. Yapılacak araştırmalarda iki boyutlu ve üç boyutlu sismik araştırmalar yapılacak. Bunun yanında belki deniz tabanından jeolojik numune alınacak, karıt numunesi alınacak veya tortuluğu sediman örnekleri alınacak. Bunlar gravite ve manyetik sismik çalışmalarla birlikte Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın veri işlem merkezinde değerlendirilecek. Denizin yüzeyine sızan bu petrol rezervuarı nereden geldiği tespit edilecek. Sondajlar sonucunda yine elde edilecek sonuçlardan sonra petrol üretimine geçecek. Ek olarak, ülkemiz Karadeniz bolgesinde yaklasik 172 bin km2 ekonomik munhasir alana sahip. Bu kadar genis bir alan, hidrokarbon aramaciligi acisindan ciddi bir potansiyel anlamina gelmektedir. Bu dogrultuda, sismik calismalar sonrasi belirlenen sondaj alanlarinda yapilacak calismalar Sakarya gaz sahasinda kesfedilen dogal gaza ek olarak, petrol kesfetme potansiyelide barindirmaktadir. Hala aranacak cok genis bir alanin oldugunu da unutmamak gerekir.