“Ne sadece iç dinamikler, ne sadece dış güçlerin oyunu... Her ikisi de var gibi görünüyor, şu an İran’da yaşananların geri planında. Ama önce hangisi derseniz; önce içerideki yılların birikimi derim.”
İran’da da, Türkiye’de de uzun yıllardır iş yapan yabancı bir iş adamının sözleri bunlar.
***
Konuştuğum iş adamı, “Karışık bir durum. İsmini tam olarak koymak zor bence şu anda yaşananın” diyor ve tespitlerine şu cümlelerle devam ediyor:
- Hedef nedir, ona bakmak lâzım. Yani acaba istenilen bir şey mi yoksa istenmeyen bir durum mu, onu bilemiyorum doğrusu. Sonrasını merak ediyorum ben. Birilerini mi elimine etmek istiyorlar? Bu sorunun yanıtı önemli.
- İran’ın yabancı düşmanlarının ülkeyi karıştırmak istediği görüşüne belli ölçüde katılabilirim. Suudların, Amerika’nın, İsrail’in İran’a bakışını, İran politikalarını herkes biliyor. Bu bir sır değil. Mutlaka bir şeyler vardır ama olan bitenin hepsini de bu dış faktörlere bağlamak doğru değil.
- Ekonomik durum uzun süredir iyi gitmiyordu. İşsizlik sorunu uzun süredir önemli bir sorun. İnsanlar rahat değildi. Yani toplumsal bir mutsuzluk, huzursuzluk vardı zaten. Dolayısıyla karışıklığa uygun bir zeminin varlığından rahatlıkla söz edebiliriz.
- Daha genel bir açıdan bakıldığında, yani bölgenin bütününde yakın geçmişe baktığımızda aslında her şey çok net gözüküyor. Irak’ta yaşananlar, sonra Suriye... Türkiye’yi karıştırmayı denediler işte, siz yaşadınız. Ve şimdi de İran. Bütün bunlara tesadüf diyebilir misiniz?
Önce siyasiydi, şimdi ekonomik
İran’ı bilen bir iş adamından sonra, Tahran’da yaşayan bir başka iş adamıyla da görüştüm dün.
Yerinden, doğrudan anlattıklarını, onun ağzından şöyle özetleyebilirim:
- Meşhed’de başladı protestolar ve olaylar. Meşhed, seçimlerde Ruhani’yle yarışan ve kaybeden Reisi’nin şehri. Dolayısıyla, çıkışı itibariyle biraz devlet kendisi başlattı gibi bir düşünce de var. Yani devlet içinde başladığı yönünde bir görüş. Ama sonra diğer şehirlere sıçradı. Daha çok da küçük şehirlerde. Şu an 15 20 şehirde olaylar var ve daha çok ekonomik sorunlar kaynaklı görünüyor. Yani seçimler zamanında siyasiydi, şimdi bu sefer işsizlik başta olmak üzere ekonomideki kötü durum ön planda.
- Yüksek faiz verip halkın parasını toplayan küçük finans kurumları vardı biliyorsunuz. Bunlar batınca, paralarını kaptıran insanlar Merkez Bankası’ndan güvence bekliyorlardı. Bu olmadı. Üstüne, bu batan kurumların mollalarla bağlantıları ortaya çıktı. Sadece bu da değil... Artık internet çok yaygın, insanlar her şeyi öğreniyor. Bundan 8 10 sene önce sadece televizyon vardı, insanların tek haber kaynağı televizyondu ve onu da kontrol ettikleri için hiçbir haber yayılmıyordu. Ama şimdi internet, sosyal medya vs kanalıyla halk bütçenin detaylarını öğrendi.
- Hayat pahalılığıyla, işsizlikle boğuşan insanlar, ülke bütçesinin çoğunun mollalara, İslam’ı destekleme, yaygınlaştırma projelerine, yurt dışına vs gittiğini gördü. Bütçenin detayları, Telegram, Instagram ve WhatsApp’dan bütün ülkeye yayıldı, herkesin haberi oldu.
İnternet neredeyse yok
- İki gündür Instagram ve Telegram kapalı, çalışmıyor. VPN’ler (internete bağlanmak için kullanılan yurt dışı bağlantı kanalları) vardı, şimdi onları da kestiler. Yani VPN üzerinden de internete girilemiyor. WhatsApp bazen çalışıyor, gidip geliyor. İnternet pek iyi çalışmıyor ama asıl engelleme doğrudan Instagram ve Telegram üzerine. Eylemciler hazırlıklarını, planlamalarını sosyal medya üzerinden yapıp haberleşiyordu. Buluşma yerleri, saatleri vs... Şimdi protestocuların iletişimi zorlaştı.
- Tahran’ın merkezinde de, son iki gündür, öğleden sonra saat 4 5 civarlarında eylemler oluyor ve devam edecek gibi gözüküyor.
- Ülkeyi yönetenlerin bir aksiyon alması gerekiyor. İnsanlar, yöneticilerinin çıkıp açıklama yapmasını bekliyor. Ekonomiyle ilgili önlemler mesela... Ya da bugünkü koşulları iyileştirmek için ne yapılacak? Bir şey yapılacak mı? İnsanlar bunları duymak istiyor. Eğer böyle bir açıklama yapılmazsa, eylemler daha da yayılarak devam eder. Bugün itibariyle hava bu yönde.
