Şişmansanız karaciğeriniz de büyük olasılıkla yağlanmıştır

Acıbadem Üniversitesi İç Hastalıkları Ana Bilim Dalı Öğretim Görevlisi Prof. Dr. A. Nurdan Tözün çok yoğun bir bilim kadını. Kendisi bir gastro enterolog; yani mide-bağırsak hastalıkları uzmanı. Uzun süredir peşinde olduğum bu değerli hocamızı geçenlerde Barselona’da düzenlenen Uluslararası Karaciğer Kongresi’nde yakaladım. Bristol Myers Squibb’in katkısıyla düzenlenen kongrede 9 bin civarında bilimadamı ve doktor vardı. Sadece bu rakam bile karaciğerin ne kadar önemsendiğini açıklamak için yeterli sanıyorum. Tözün’e karaciğer yağlanmasını sordum:
Karaciğer niçin yağlanıyor alkolden mi?
Karaciğer yağlanması denince hemen akla alkol geliyor. Evet, alkol riski çok artırıyor. Ama hiç alkol kullanmayanlarda da görülüyor. Şişmanlık önemli bir neden. Vücut kitle indeksi 30’u aşan kişilerde 1. veya 2. derece karaciğer yağlanması da genelde tabloya eşlik ediyor. Kortizon gibi bazı ilaçlar, genetik ve bilinmeyen nedenlerle de yağlanma olabiliyor. Gebeliğin 3. trimestrinde görülen yağlanma ise çok ciddi bir klinik tablo Diğer taraftan yağlanma metabolik sendromun bir parçası. Toplumda sıkça görülen bir durum. Örneğin Türkiye’ de erkeklerin yüzde 28’i, kadınların yüzde 39’unda metabolik sendrom var. ( Bunlar Metabolik Sendrom Derneği verileri) Oranlar çok yüksek, tabii karaciğer yağlanması da! Sadece Türkiye’de değil, dünyada da çok sık görülen bir durum.
Metabolik sendrom nedir?
Aslında bir hastalık demeti. İçinde neler var sayayım:
* Karaciğer yağlanması
* İnsülin direnci
* Diyabet
* Hipertansiyon
* Ürik asit yüksekliği
* Kan yağlarında artış
* Koroner arter hastalığı
* Polikistik Over Sendromu
Kimler karaciğerini kontrol ettirmeli?
Her şişman hastanın, yani Vücut Kitle İndeksi (kilonuzun boyunuzun karesine bölünmesiyle ortaya çıkıyor) 30’un üzerinde olanların kontrol yaptırması lazım. Bu da ultrasonografi ve karaciğer testleri başta olmak üzere kan testleriyle oluyor.
Özellikle yağın toplandığı alan çok önemli mi?
Evet, yağlanma özellikle karın içinde toplanmışsa, karaciğer yağlanması da o kadar fazladır.

Düzenli olarak kadınlar bir, erkekler iki kadeh şarap içiyorsa tehlikeli

* Karaciğerimiz yağlıysa bizi neler bekler?

Kontrollü bir diyet ve alkolü kesme ile yağlanma geriye dönüşebilir. Egzersizle de desteklemeniz gerekiyor. Hele beraberinde alkol de varsa bu kişiler risk altında...

* Güvenli alkol kullanım dozu ne olmalı? İçenler hangi dozdan sonra durmalı?

Bu konuda son zamanlarda limit iyice alçaltıldı. Kadınlarda günde 10 gr (bir bardak şarap), erkeklerde 20 gr ( iki bardak şarap) düzenli alınması tehlikeli. Bundan fazla tüketenlerde risk artıyor. Ama ‘binge-drinking’ daha riskli! Art arda yuvarlayanlarda karaciğer daha çabuk yağlanıyor.

* Bu terimi ilk kez sizden duydum! Ne oluyor art arda yuvarlayınca?

İki saat içinde kadınlarda dört, erkeklerde beş-altı kadeh içenlerde karaciğer hasarı riski çok yüksek! Alkol değeri yüksek içkilerde (örneğin, viski) bu risk daha da artıyor... Bu kişilerde akut tablolar örneğin alkolik hepatit, akut karaciğer yetmezliği gelişebiliyor ve tedavi edilmezse tablo ölümle sonuçlanabiliyor. Sirozların yüzde 10 -15"inden alkol sorumlu. 1980’lerde yüzde 8-10 idi. Eskiye göre çok arttı.

* Nasıl yani? Yaptırımlar var içki üzerinde, vergi yüksek. Buna rağmen mi?

Konferansta konuşulan bir noktayı aktarayım size; alkole ulaşım zorlaşırsa ve vergi artarsa alkol tüketimi düşüyor.

* Demek ki biz ülke olarak doğru yoldayız... Ama niye artmış o zaman?

Daha iyi kayıt tutulması söz konusu olabilir.

Kısa sürede çok hızlı kilo vermeyin

* Karaciğeri yağlı olanlar birtakım desteklerden medet umuyorlar. Enginar hapları, enginar yemek, milk thistle kapsülleri... Destek kullansınlar mı? Önereceğiniz bir destek var mı?

Bunlar hakkında yeterli bilimsel veri yok. Yağlanmayı mucizevi bir şeklide geri döndürecek bir şey de yok! Ancak diyete dikkat etmek, doymuş yağlardan, kırmızı etten, sakatattan, nişastalı unlu besinler ile şekerli gıdalar, bilhassa da günümüzde tatlandırıcı olarak çok kullanılan mısır şurubundan uzak durmak gerekiyor

* Şimdi enginar zamanı... Karaciğerinde sorun olanlar yedikçe yiyor yararlı diye...

Bilinen bir zararı yok. Ancak yağlanmayı engellemek için tek çare diyet ve günde 30 dakika ritmik egzersiz. Altta yatan hastalığı olanlarda nedene yönelik tedavi de yarar sağlar.

* Ben de karaciğeri 1-2. evre yağlı pek çok kişinin 10-15 kilo verdiklerinde ciğerlerini tamamen temizlediklerine defalarca şahit oldum... Çoğu kişi aldıkları kilolardan biran önce, mümkün olabildiğince çabuk kurtulmak istiyor. O yüzden etrafta gereksiz ilaç kullanımları, sağlıksız diyetler, tehlikeli karışımlar kol geziyor. Hızlı kilo vermek de karaciğere zararlı, değil mi?

Kısa sürede çok hızlı kilo vermek çok riskli. Hızla mobilize olan yağ asitleri karaciğerin yağ yükünü ciddi olarak arttırır. Karaciğer yağlanmasına neden olabilir ve ciddi karaciğer yetmezliğine yol açabilir.

Prof. Dr. Nurdan Tözün’den fıkra

Sn. Tözün çok değerli bir bilim kadını olmasının yanı sıra müthiş de bir fıkra dağarcığına sahip. Aynı sofrada o afiyetle tatlısını yerken, ben tatlıyı almayınca hepimizi yerlere yatıran şu fıkrayı anlattı:
Adamın karısı sağlıklı beslenmeye kafayı takmış. Evde bütün yemekler yağsız, tuzsuz, şekersiz, haşlama pişiyormuş. Böyle böyle adam 90, kadın 88’ini bulmuş. Bir kazada aynı anda ölmüşler. Cennete alınmışlar. Bakmışlar orta yerde upuzun bir masa. Üzerinde çeşit çeşit şerbetli tatlılar, kremalı pastalar, çikolatalar, kızarmış etler, börekler...
‘Alın yiyin’ demiş meleklerden biri...
-‘Yiyemem’ demiş adam. ‘Benim kolesterolüm var.’
-‘Burada kolesterol sorun değil!’ diye yanıtlamış melek,’İstediğin kadar ye!’
-‘Ya diyabetim?’ demiş adam.
-‘Diyabet diye bir hastalık yok burada’ demiş melek.
-‘Ama tansiyonum yükselir’ diyecek olmuş adam..
-‘Her şeyi istediğin kadar yiyebilirsin burada hastalık yok’demiş melek.
Adam hiddetle karısına dönmüş:
-‘Senin yüzünden ! Hep senin yüzünden!’ diye hırlamış. ‘Buraya 10-15 yıl önce gelebilirdik!’