Bal taklit ve tağşiş edilmesi en kolay gıda maddeleri arasında. Peki balın gerçeğini nasıl anlayacağız. Öğrenmek için ülkemizin en büyük bal laboratuvarına girdim. Sorularımın yanıtlarını bu laboratuvarın başında olan Kimya Mühendisi Dr. Emel Damarlı’dan öğrendim.
KOKLAYARAK VE TADARAK BAL GERÇEK Mİ ANLAŞILMAZ
- Gerçek balı sahtesinden görünümle, koklayarak ayırt etmek mümkün mü?
Ne yazık ki balın duyusal özelliklerine (tadına, kokusuna, rengine, akışkanlığına vb.) bakarak, yakarak, doğal ve sağlıklı olduğunun anlaşılması mümkün değildir. Balı elde eden arıcı dahi kendi balının doğal ve sağlıklı olduğunu anlayamaz. Arı 5 km uçmaktadır. Bu alanda ne tür bitkiler var, alanda zirai tarım ilacı uygulanmış mı, su kaynakları hijyenik mi vs. bilemeyebilir.
Balın Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği’ndeki tanımı şöyle. Bal: Bitki nektarlarının, bitkilerin canlı kısımlarının salgılarının veya bitkilerin canlı kısımları üzerinde yaşayan bitki emici böceklerin salgılarının bal arısı tarafından toplandıktan sonra kendine özgü maddelerle birleştirerek değişikliğe uğrattığı, su içeriğini düşürdüğü ve petekte depolayarak olgunlaştırdığı doğal ürün.
Bu tanımdan hareket edersek, doğal olarak elde edilen bal dışında taklit ve tağşiş edilen, yani bala şeker şurupları ilavesiyle veya arının doğasına aykırı olarak şeker şuruplarıyla beslenmesiyle elde edilen ürünlerin bal olarak tanımlanması doğru değil.
ANLAMANIN TEK YOLU ANALİZ
- Peki bal gerçek mi nasıl anlayacağız?
Gerçek ve sağlıklı balı anlamanın tek yöntemi balın yapısının analiz edilmesidir. İleri teknoloji ile donatılmış laboratuvarlarda, deneyimli uzmanlarca yapılacak bal analizi, gerçek balın sahtesinden kuşkuya yer vermeyecek biçimde ayırt edilmesini sağlar.
PETEKLİ BAL TÜKETİMİ ÇOK RİSKLİ!
- Petekli bal daha doğal ve sağlıklı diye bir inanış yaygın. Doğru mu?
Hayır. Petekli ballar, çiçeklerin nektarı yerine, doğrudan kovanın önüne konmuş şeker şurubundan üretilebiliyor. Ayrıca bal üretiminde, arıların iş gücünü ve nektar kaybını azaltmak için fabrikalarda üretilen temel petekler, birçok arıcıdan toplanan balmumlarının eritilerek harmanlanması ve makinelerde basılması sonucu da elde edilebiliyor. Dolayısıyla bu harmanlama sırasında bazı arıcıların hastalıklara karşı kullandıkları ilaç kalıntıları ve pestisitler (zirai ilaçlar), diğer arıcıların petekleri ile karışabiliyor ve balmumlarında yüksek seviyede kalıntı olabiliyor.
Bu şekilde kalıntılı balmumlarından üretilen temel peteklerin kullanılmasıyla elde edilen, petekli ballar sağlığa uygun olmuyor. Petekli balların analizi teoride mümkün ancak pratikte çok yüksek maliyetli olduğu için petekli olarak satılan ballarda analiz süreçleri devreye girmiyor.
ALIRKEN NELERE DİKKAT ETMELİ?
- Peki bal satın alırken kandırılmamak için ne yapalım?
Tüketiciler bal satın alırken, kalitesini yıllar içerisinde kanıtlamış, güvenilir bir markanın süzme ballarını tercih etmeli. Ayrıca doğrudan TV, radyo, telefon gibi iletişim araçları ile satılan ve bu sebeple de güvenilirliği denetlenemeyen ballardan uzak durulmalı.
- Peki fiyattan da anlayabilir miyiz? Gerçek balın kilosu kaç sahteninki kaç lira olmalı?
Fiyat, balın doğal, saf veya sağlıklı olduğunun bir göstergesi olamaz. Balın fiyatının yüksek olması, kalitesinin ya da sağlık üzerine fonksiyonel etkisinin yüksek olduğunu göstermez. Bal, doğal bir ürün olduğu için aslında fiyatını doğanın kendisi belirler. Bal, elde edildiği doğal ortam koşullarının yapısına ve ekolojik özelliklerine göre fiyatlandırılır ve tanımlanır. Yüksek yaylalardan zor koşullarda elde edilen ballarla, ulaşılması kolay olan ovalardan elde edilen balların fiyatlarında farklılık olması doğaldır. Ancak belirli bir rakamın altına bal satılamayacağını da söyleyebiliriz. Balın ortalama kilo fiyatı yöresine, türüne göre 20-40 TL arasında değişebilir.
- Köylü, üretici getiriyor size balını teslim ediyor. Sonrasında siz ne yapıyorsunuz?
Amacımız, balı mikrobiyolojik, fiziksel ve kimyasal olarak hiçbir uygunsuzluk ya da tehlike içermeden yasal gerekliliklere uygun olarak piyasaya sunmak. 1986 yılında kurulan Bal Bilim Merkezi’miz günümüzde bal ve arı ürünleri konusunda dünyanın en gelişmiş laboratuvarları arasında yer alıyor.
